Turkey: Üç Boyutlu Yazıcılar Ve Hak Sahiplerinin Korunması: Cad Dosyalarının Fikri Mülkiyet Boyutu

Teknolojideki son gelişmeler neticesinde, 3 boyutlu yazıcılar her geçen gün biraz daha gelişmekte ve popüler hale gelmektedir. Bugünlerde; 3 boyutlu yazıcılarla alışılagelmiş eşyaların üretilmesinin ötesinde, binaların, yeni bir yazıcının parçalarının veya hücre/ doku ve organların üretilmesine ilişkin uygulamalar/çalışmalar mevcuttur. 3 boyutlu yazıcıların kullanım alanının ve tasarım/yaratım süreçlerinin genişlemesi, 3 boyutlu yazdırmanın bileşenlerinin hukuken analiz edilmesi ihtiyacını doğurmaktadır.

3 boyutlu yazıcılar, nesnelerin üç boyutlu dijital modelinden yola çıkarak bu nesnenin baskısını gerçekleştirebilen yazıcılardır. Nesnenin 3 boyutlu sanal modeli; nesnenin tersine mühendislik (reverse engineering) modeli olarak 3 boyutlu tarayıcı ile taranması veya 3 boyutlu modelleme yazılımı (CAD programı) üzerinde tasarlanması/çizilmesi gibi yöntemlerle oluşturulabilir. Burada önem arz edecek husus, bu faaliyetlerin bir kişi tarafından gerçekleştirilmesinin zorunlu olmaması, cihazlar tarafından otomatik olarak yapılmasının mümkün olmasıdır. Bu şekilde oluşturulan sanal model, çoğunlukla bir CAD (computer-aided design / bilgisayar destekli tasarım) dosyası içerisinde depolanır. CAD dosyası 3 boyutlu yazıcıya yazdırılabilir formatta (STL dosya formatına dönüştürülerek) yüklenir ve ilgili nesnenin katman katman (additive-manufacturing / katmanlı imalat) çıktısı alınır.

Bu durumda, 3 boyutlu bir yazıcının fikri mülkiyet hukuku (bu yazıda telif, tasarım ve patent haklarını kapsayacak şekilde kullanılmıştır) ile ilk teması CAD dosyasının oluşturulması aşamasında başlamaktadır¹.CAD dosyası söz konusu olduğunda ilk soru; dosya içeriğinin mi, yoksa 3 boyutlu yazıcıdan alınan çıktının mı korunacağı noktasındadır. CAD dosyasının fikri mülkiyet hukukuna göre konumu bu soruya verilecek cevapta yol gösterici olacaktır. Bunun için CAD dosyasının farklı versiyonlarını (yazılım aracılığıyla meydana getirilen bir tasarımı/çizimi veya ürünün 3 boyutlu taramasını) dikkate alarak değerlendirme yapmak gerekecektir.

Eser Koruması

İlk olarak, bir CAD programı üzerinde meydana getirilmiş çizimi ele alalım. Bu çizimin Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ("FSEK") kapsamında bir eser olduğunu varsayalım. Bu durumda, elimizdeki CAD dosyası aslında bir eserin sayısal ifadesi olduğundan, bizzat Eser niteliğinde olacaktır. Dolayısıyla, bu eserin 3 boyutlu yazıcıdan baskı almak suretiyle çoğaltılması FSEK hükümlerine ve CAD dosyasını oluşturan tasarımcının/Eser sahibinin iznine tabi olacaktır.

Tarama yoluyla meydana gelen CAD dosyasında, taranan ürünün eser olduğunu düşünelim. Bu durumda, daha CAD dosyasının oluşturulması aşamasında, Eserin bire bir kopyalanması, çoğaltılması söz konusu olacaktır. FSEK hükümleri uyarınca, eserin, eser sahibinin izni olmaksızın kopyalanması, çoğaltılması ve/veya umuma arz edilmesi mümkün değildir. Dolayısıyla eserin bu şekilde kopyalanması, tarama faaliyetini yürüten kişiye FSEK anlamında herhangi bir hak sahipliği sağlamayacak, aksine eser sahibinin telif haklarının ihlali söz konusu olacaktır.

Diğer yandan, tarama suretiyle oluşturulan CAD dosyasının içeriğinin eser olmadığı bir durumda, dosyanın kendisinin eser niteliğinin bulunup bulunmayacağı sorusu da akla gelmektedir. Bu tip bir CAD dosyası ile temelde yapılan işlem var olan bir ürünün bire bir "sayısal veri"ye dönüştürülmesidir. Dolayısıyla bu tip bir CAD dosyasının FSEK anlamında hususiyeti tartışmalıdır. Keza bu tip CAD dosyaları otomatik olarak cihazlar vasıtasıyla da üretilebildiğinden, bu durumda yaratıcısının kim olduğu hususu ayrıca tartışmalı olacaktır. Bu ihtimallerde, CAD dosyasının hususiyet barındırdığı ve FSEK hükümleri çerçevesinde Eser olduğunu söyleyebilmemiz çoğu zaman mümkün değildir.

Tasarım Koruması

CAD çiziminin veya üç boyutlu olarak taranan bir ürünün, yeni ve ayırt edici niteliğe sahip bir tasarım olması koşuluyla, Sınai Mülkiyet Kanunu ("SMK") kapsamındaki tasarım hakkı koruması gündeme gelecektir. Bu niteliği taşıyan taşımayan tescilsiz tasarımların ayrıca, FSEK korumasından da yararlanması mümkün olabilir.

SMK tasarım hakkının kapsamını belirlerken, üçüncü kişilerin, tasarım sahibinin izni olmadan koruma kapsamındaki tasarım veya tasarımın uygulandığı ürünü üretemeyeceğini, piyasaya sunamayacağını, satamayacağını, ticari amaçlı kullanamayacağını veya bu amaçlarla elde bulunduramayacağını kabul etmiştir. Bu nedenle, tasarımın taranması suretiyle CAD dosyası oluşturulması, CAD dosyası kullanılarak tasarımın çıktısının alınması ya da CAD dosyasının üçüncü kişilerle paylaşılması tasarım hakkının ihlali sonucunu doğuracaktır.

Patent Koruması

Ürünün telif ve tasarım korumasından farklı olarak, teknik yönlerinin korunması ihtiyacı olan durumlarda, patent koruması devreye girebilir. Patent konusu bir ürüne ait teknik çizimlerin CAD programı üzerinde yapılması veya bu ürünün taranarak CAD dosyasına dönüştürülmesi söz konusu olabilir. SMK hükümleri uyarınca, patent hakkı sahibinin, patent konusu ürünün üretilmesini engelleme ve patent konusu buluşun uygulanmasını mümkün kılan ve buluşun esasını teşkil eden bir kısmı ile ilgili araçların üçüncü kişiler tarafından, patent konusu buluşu kullanmaya yetkili olmayan kişilere verilmesini önleme hakkı vardır. Bu kapsamda CAD dosyası kullanılarak çıktı alınması, CAD dosyasının üçüncü kişilerle paylaşılması patent hakkının ihlali sonucunu doğuracaktır.

Fikri mülkiyet hukuku kapsamına giren CAD/STL dosyalarının şahsi kullanım kapsamında kullanılması ise ayrı değerlendirilmelidir. Ancak bugün internet üzerinde, yüzlerce nesneye ait CAD veya STL dosyasının satışını gerçekleştiren çok sayıda web sitesi bulunmaktadır. Hatta bu dosyaların bazı sitelerden ücretsiz olarak indirilebilmesi de mümkündür. Bu tip bir durumda CAD veya STL dosyalarının web sitesi üzerinden eser, tasarım veya patent sahibinin izni/lisansı olmaksızın satılması/ sunulması, duruma bağlı olarak doğrudan veya dolaylı hak ihlallerine neden olabilecektir.