Dünya Saglik Örgütü tarafindan 11.03.2020 tarihinde pandemi olarak ilan edilen COVID-19 salgini nedeniyle sirketlerin tedarik zincirleri ve üretim süreçleri önemli ölçüde sekteye ugramis oldugundan sirketler, salginin etkilerini en aza indirgemek amaciyla birbirleriyle isbirligi yapmalari da dahil olmak üzere çesitli çözümler üretmeye çalismaktadir. Bu dönemde tüketiciler ise özellikle ilaç ve tibbi malzemeler ile gida fiyatlarinda ciddi bir fiyat artisi ile karsi karsiya kalmistir.
Sirketler salt salgin nedeniyle rekabet hukuku kurallari kapsamindaki yükümlülüklerinden muaf tutulmadigindan, her zaman oldugu gibi -belki de daha fazla- rekabet hukuku kurallarina uymakla yükümlüdürler. Bu noktada, rekabet otoriteleri, salginin sektörler ve tüketiciler üzerindeki etkisini azaltmak amaciyla bazi yaklasimlar gelistirmektedir. Isbu yazimizda, rekabet otoritelerinin salgina karsi benimsedikleri yaklasimlar hakkinda sizleri kisaca bilgilendirmeye çalisacagiz.
Fiyat Artislari Rekabet Otoritelerinin Radarinda
Birçok üründe belirgin fiyat artislari görülmesi ve tüketicilerin bu ürünlere erismekte zorluk çekmesi nedeniyle rekabet otoriteleri, salgin süresince gerçeklesen fiyat artis egilimlerini yakindan takip etmektedir. Bu kapsamda, bazi rekabet otoriteleri1, salgindan faydalanmayi amaçlayan tesebbüsler hakkindaki sikayetler için ayri bir e-posta kutusu veya baska iletisim kanallari olusturmustur.
Basta yas meyve ve sebze pazari olmak üzere gida pazarinda olagandisi fiyat artislari oldugunu gözlemleyen Rekabet Kurumu ("Kurum"), bu artislara yönelik olarak çesitli duyurular yayimlamis ve salgin süresince bu sekilde fiyatlarini artiran tesebbüslere uyarilarda bulunmustur.2 Kurum, tesebbüslerin cirosunun %10'una tekabül eden maksimum ceza tutarini belirterek tesebbüsler hakkinda uygulanabilecek ceza miktarlarini belirlemedeki takdir yetkisine atif yapmis ve ihlalde bulunan sirketlere yalnizca en agir cezayi uygulamakla kalmayacagini ve ayni zamanda bu sirketleri kamuya açiklayacagini da ifade etmistir.
Yukaridaki belirttigimiz açiklamalarina paralel olarak Rekabet Kurumu, 07.05.2020 tarihli duyurusunda gida ve temizlik/hijyen ürünleri pazarlarinda faaliyet gösteren tesebbüslerden bazilarinin özellikle fahis fiyat artisi davranislarinin rekabet hukukunu ihlal eder nitelikte olabilecegine dair ciddi ölçüde kanaate varildigini belirtmis ve aralarinda zincir marketlerin de bulundugu 29 tesebbüs hakkinda 4054 sayili Rekabetin Korunmasi Hakkinda Kanun'un ihlal edilip edilmediginin tespiti amaciyla sorusturma baslatildigini açiklamistir.3
Fahis kabul edilen fiyat artislarini ve rekabeti kisitlayici diger faaliyetleri (ör: stokçuluk) engelleyebilmek amaciyla 6585 sayili Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkinda Kanun'da da birtakim degisiklikler yapilmistir. Söz konusu degisiklikler uyarinca fahis fiyatlama veya stokçuluk yapan tesebbüsler 500.000 TL'ye varan idari para cezalariyla cezalandirilacaktir. Yine yapilan degisiklikler kapsaminda bu hususlari denetlemek ve idari para cezalarini uygulamakla görevli olacak Haksiz Fiyat Degerlendirme Kurulu olusturulmustur.
Dünyadaki diger rekabet otoritelerinden bazilari tarafindan alinan benzer aksiyonlari asagidaki sekilde özetlemek mümkündür:
|
ABD |
ABD Adalet Bakanligi ("DOJ") ve Federal Ticaret Komisyonu ("FTC") 24.03.2020 tarihinde salgina ilisin olarak ortak bir bildiri yayimlamistir.4 Söz konusu ortak bildiride, DOJ ve FTC'nin sahislar ve tesebbüsler arasinda fiyat artislari, maaslarda azaltmaya gidilmesi, arzin kisilmasi, kalitenin düsürülmesi ve tekel tesebbüslerin ayrimci faaliyetlerde bulunmak için pazar güçlerini kullanmalarini da içeren anlasmalar da dahil olmak üzere rekabet yasalari ihlallerine karsi tetikte oldugunun alti çizilmistir. FTC, kriz döneminde kendisinden kurallari esnetmesinin istenmesinin tesebbüsler için cezbedici olabilecegini kabul etmekle birlikte, böyle bir durumun uzun vadede rekabeti olumsuz etkileyecegini ve bu nedenle de salgin süresince faaliyetlerine ayni sekilde devam etmesi gerektigini ifade etmistir.5 Birçok eyalette fahis fiyatlamayi yasaklayan kurallarin mevcut olmasina ve federal yasalarin, tesebbüslerin fiyat belirleme konusunda anlasmalar yapmalarini dogrudan kisitlamasina ragmen federal yasalar seviyesinde fahis fiyatlamanin dogrudan yasaklanmamis olmasi nedeniyle FTC ayni zamanda yaniltici reklamlara ve tüketicilerin aldatilmasina karsi da tetikte olmaya devam etmektedir. Bu kapsamda, FTC, tek basina veya ABD Gida ve Ilaç Idaresi ("FDA") ile birlikte6, ürünlerinin koronavirüsü tedavi edici niteliklerine iliskin olarak yaniltici veya bilimsel olarak desteklenmeyen iddialarda bulunmak suretiyle federal yasalari ihlal ettigi iddia edilen tesebbüslere otuzdan fazla uyari mektubu göndermistir. |
|
Avrupa Birligi |
Avrupa Rekabet Agi (European Competition Network - "ECN")7, 23.03.2020 tarihinde COVID-19 krizi süresince rekabet hukukunun uygulanmasi hakkinda ortak bir bildiri yayimlamistir.8 ECN, söz konusu ortak bildiride, tüketicilerin sagliginin korunmasi için gerekli olan ürünlerin rekabetçi fiyatlar üzerinden erisilebilir olmasinin öneminin altini çizmis ve kartellesme veya hakim durumun kötüye kullanilmasi suretiyle krizi suiistimal edecek tesebbüslere karsi tereddütsüz olarak harekete geçilecegini belirtmistir. Buna ek olarak ECN, halihazirda mevcut olan kurallar uyarinca dagitim seviyesindeki herhangi bir nedene dayanmayan fiyat artislarinin önlenmesi amaciyla üreticilerin, ürettikleri ürünler için azami bir fiyat belirlemelerinin mümkün oldugunu vurgulamistir. |
|
Avusturya |
Avusturya Federal Rekabet Otoritesi salgin süresince saglik ürünlerine iliskin sikayetlere öncelik verecegini belirterek bu kapsamdaki fahis fiyatlama, suni arz darligi, kartel anlasmalari ve hakim durumun kötüye kullanilmasina yönelik faaliyetleri sorusturacagini ifade etmistir.9 |
|
Birlesik Krallik |
Birlesik Krallik Rekabet Otoritesi ("CMA") genel olarak ortaya çikan kötü niyetli satis ve fiyatlandirmalarin tespit edilmesi amaciyla piyasa gelismelerini mercek altina almak, salgindan istifade ettiklerinden süphelenilen tesebbüslere uyarilarda bulunmak ve bireyler üzerindeki olumsuz etkilerden CMA'nin halihazirda mevcut yetkileriyle giderilemeyecek olanlarin ortadan kaldirilabilmesi için acil mevzuat çalismalarina iliskin olarak hükümete tavsiyelerde bulunulmasi noktasinda CMA'ye destek olmak amaciyla özel bir COVID-19 çalisma grubu olusturmustur.10 CMA, tesebbüslerin salgin süresince rekabet hukuku ihlallerinde bulunduguna yönelik her türlü delili degerlendirdigini ve uygun düstügü durumlarda dogrudan yaptirim uygulayacagini belirtmistir.11 Buna ek olarak CMA, kendisinin harekete geçemedigi durumlarda gerekli oldugu takdirde atabilecegi adimlar için hükümete tavsiyelerde bulunacagini ifade etmis ve fiyatlari düzenlemek için dogrudan aksiyon almayi degerlendirmesi için hükümete tavsiyede bulunmasinin gerekip gerekmedigini degerlendireceginin altini çizmistir. Tibbi ürün-ilaç ve yiyecek & içecek pazarlarinda faaliyet gösteren bazi tesebbüslerin salgindan istifade etmeyi amaçladiklari yönünde raporlar alan CMA, 20.03.2020 tarihinde söz konusu sektörlere yönelik olarak bir açik mektup yayimlamistir.12 CMA, bu mektupta söz konusu sektörlerin önemine isaret etmis ve krizden faydalanmayi amaçlayan "çürük elmalari" uyarmistir. CMA ayni zamanda fiyat artislari tedarik zincirindeki baskilardan kaynaklanan ve dolayisiyla kaçinilmaz olabilen tesebbüslere, toptancilardan veya tedarikçilerden kaynaklanan fiyat artislari hakkinda CMA'yi bilgilendirmelerini tavsiye etmis ve böylece tedarik zinciri seviyesindeki bu sorunlari arastirabilecegini ifade etmistir. |
|
Brezilya |
Brezilya Rekabet Otoritesi salgin sürecindeki yüksek talebi suiistimal etmek suretiyle fiyat ve kar artisi saglanip saglanmadiginin tespiti amaciyla tibbi ürün-ilaç pazarina yönelik olarak bir sorusturma baslatmistir.13 |
|
Çekya |
Çekya Rekabet Otoritesi salginin rekabet kurallarinin ihlal edilmesi noktasinda bir mazeret teskil etmedigini vurgulayarak özellikle gida ve ilaç gibi kritik öneme haiz mal ve hizmetlere yönelik karteller ve hakim durumdaki tesebbüslerin yasaklanan faaliyetleri bakimindan piyasalari gözetlemeye devam ettigini belirtmis ve olasi bir rekabet ihlali durumunda düzenleyici ve cezalandirici aksiyonlari almaya hazir oldugunu ifade etmistir.14 |
|
Çin |
Çin Piyasa Düzenleme Otoritesi fiyat artisina yönelik faaliyetlere iliskin olarak 01.02.2020 tarihinde bir kilavuz yayimlamistir. Söz konusu kilavuzda, "tükenmistir" seklinde ibarelere yer vererek yüksek fiyat beklentisi olusturmak suretiyle salgin karsiti ürünler ve günlük ihtiyaç mallarina iliskin fiyat artislari kapsaminda fiktif alim maliyeti, fiktif piyasa talebi veya mal tedariki, fiyatlarin diger tesebbüsler tarafindan artirildigi/artirilmaya hazirlanildigi gibi bilgileri yayan veya stokçuluk yapan tesebbüslere idari para cezalarinin uygulanacagi belirtilmistir.15 Otorite, ayni zamanda salgin ile iliskili olan hukuka aykiri faaliyetleri mümkün olan en kisada sürede ortadan kaldirmayi hedefledigini ifade etmistir. |
|
Güney Afrika |
Güney Afrika Rekabet Otoritesi 23.04.2020 tarihinde toptan ve perakende tibbi ürün-ilaç satisi ile istigal eden bir tesebbüs aleyhine baslattigi sorusturma hakkinda bir bildiri yayimlamistir.16 Otorite söz konusu bildiride, Güney Afrika'da ilan edilen ulusal afet durumundan sonra söz konusu tesebbüsün fiyatlarini ciddi derecede artirdigini tespit ettigini açiklamis ve Rekabet Mahkemesi'nden sirket aleyhine en agir cezanin uygulanmasini talep ettigini belirtmistir. Bu hususlara ek olarak, Otorite Baskani, tüketiciyi korumak için her türlü çabayi göstereceklerini açiklamistir. |
|
Hong Kong |
Hong Kong Rekabet Otoritesi 27.03.2020 tarihinde salgin süresince Rekabet Tüzügü'nün uygulanmasina dair bir açiklama yayimlamistir.17 Salginin Hong Kong'daki ticari faaliyetler ve önemli mal ve hizmetlerin tedariki üzerinde yarattigi mevcut sorunlari kabul eden Otorite, Rekabet Tüzügü'nün tam olarak uygulanmaya devam ettigini ve anti-rekabetçi faaliyetleri engellemek amaciyla tetikte olacagini vurgulamistir. Otorite yakin zamanda Kartel Olusumu Içerisinde Bulunan Tesebbüsler Için Pismanlik Politikasi'nda degisiklige gitmis ve kartel olusumu içerisinde bulunan bireyler için Kartel Olusumu Içerisinde Bulunan Bireyler Için Pismanlik Politikasi'ni yayimlamistir. Bu kapsamda, Otorite'nin bilhassa içinde bulundugumuz kriz zamaninda kartellerle daha etkili bir sekilde mücadele etmeyi amaçladigi söylenebilecektir. |
|
Ispanya |
Ispanya Rekabet Otoritesi ("CNMC") salgina yönelik sikayetleri ve talepleri bir yerde toplamak amaciyla özel bir e-posta adresi tahsis etmistir.18 CNMC, aldigi sikayetlerin sonucunda finansal hizmetler, cenaze hizmetleri ve saglik koruma ürünleri imalati pazarlarindaki potansiyel anti-rekabetçi faaliyetlere yönelik olarak çesitli sorusturmalar baslatmistir.19 |
|
Isveç |
Isveç Rekabet Otoritesi salgin süresince yüksek fiyatlandirmalara iliskin hususlara öncelik verecegini açiklamistir.20 |
|
Isviçre |
Isviçre Rekabet Otoritesi, hükümetin ve idari kurumlarin salginla mücadele amaciyla rekabeti kisitlayici önlemler almadigi sürece salginin kartel yasasinin ihlalini hakli göstermeyecegi noktasinda tesebbüslere uyarida bulunmustur.21 Bununla beraber, Otorite, kartel yasasi kapsamindaki müdahalelerin yalnizca hukuka aykiri fiyat anlasmalarinin yapilmasi veya bir tesebbüsün hakim durumunu kötüye kullanmasi durumunda gerçeklestirilebileceginin altini çizmistir. |
|
Norveç |
Norveç Rekabet Otoritesi bazi tesebbüslerin salgindan istifade etmek suretiyle yüz maskesi gibi çok ihtiyaç duyulan ve gerekli olan ürünleri makul olmayan fiyatlar üzerinden sattigi yönünde bazi belirtilerin bulundugunu ifade etmis ve her ne kadar serbest rekabetin korunmasi adina yapmaya isteksiz olsa da gerekli oldugu takdirde Fiyat Politikasi Kanunu uyarinca yetkilerini kullanacagini hatirlatmistir.22 |
|
Polonya |
Polonya Rekabet Otoritesi, bazi gida ve hijyen ürünlerinde yüksek fiyat artislari yönünde bazi sinyaller aldigindan salgin süresince görülen yüksek fiyatlandirmalara cevaben, Otorite bünyesinde fiyatlari takip edecek özel bir ekip olusturmaya karar vermistir. Polonya Ticareti Denetleme Kurumu görevlileri, perakende magazalar da dahil olmak üzere fiziki magazalarda sunulan fiyatlari takip etmekle görevlendirilmis oldugundan, yeni olusturulan söz konusu ekip online magazalarda sunulan fiyatlari gözlemleyecektir.23 Buna ilaveten Otorite, halihazirda hazirlanan özel amaçli kanunda ürünlerin fiyatlarini artirmak amaciyla salgindan istifade edilmesi durumlarina yönelik olarak cezai yaptirimlar uygulamak için yetki verilmesine iliskin degisiklikler yapilmasinin da önüne geçmeyecegini ifade etmistir. Otorite ayni zamanda, hastaneler ile kisisel koruyucu ekipman teminine yönelik olarak akdetmis olduklari sözlesmelerini, cerrahi maskeler gibi ürünleri daha yüksek fiyatlarla satabilmek amaciyla feshettikleri iddia edilen iki toptanci tesebbüse karsi sorusturma baslatmis olup, sorusturmalar kapsaminda söz konusu tesebbüslerin rekabet hukuku ihlalinde bulunup bulunmadigi degerlendirilecektir.24 Buna ek olarak Otorite, sagligi tehdit ettikleri dolayisiyla söz konusu tesebbüsler aleyhine Polonya Ceza Kanunu uyarinca cezai yaptirimlarin da uygulanabilecegini belirtmistir. |
|
Rusya Federasyonu |
Rusya Federal Anti-Tekel Idaresi ("FAS") kriz süresince yüksek önem teskil eden gida ve tibbi ekipman gibi ürünlerin fiyatlarini hafta sonlari da dahil olmak üzere günlük olarak takip ettigini ve bunlara özel önem gösterdigini ifade etmis ve ilgili ürün pazarlarindaki durumu gözlemlemek için ayri bir merkez kurdugunu belirtmistir. Bu kapsamda, FAS, çesitli bölgelerde baskinlar düzenlemis ve bu baskinlardan birisinin akabinde büyük karabugday tedarikçilerinin arasinda bir kartel olabileceginin isaretlerinin mevcut oldugunu açiklamistir. Söz konusu baskinlara iliskin olarak alti çizilmesi gereken bir diger husus ise bu baskinlarin sonucunda FAS tarafindan Rusya Federasyonu'nun çesitli bölgelerindeki tibbi maske pazarlarindaki kartel iddialarina yönelik olarak üç ayri sorusturma açilmis olmasidir.25 Udmurtia OFAS26 tarafindan tibbi yüz maskeleri fiyatlarinin tesebbüsler tarafindan ortaklasa belirlendigi iddiasiyla tibbi malzeme tedarikçilerine karsi açilan sorusturmaya isaret eden FAS, söz konusu faaliyetlerin krizden istifade edilmesi suretiyle gerçeklestirilmis olmasi halinde tesebbüsler için yalnizca idari para cezalarinin söz konusu olmayacagini, bunlara ilaveten söz konusu tesebbüslerin üst düzey yöneticileri hakkinda cezai yaptirimlarin da uygulanacagini ifade etmistir.27 Perakende zincirleri ve sahislar tarafindan ürünlerin elektronik ortamda yeniden satislarina yönelik olarak birçok sikayet alan FAS, Online Perakendeciler Dernegi'ne bir yazi göndermis ve elektronik ortamda satilan ürünlere iliskin olarak depolamaya, panik nedeniyle satin almalara ve fiyat artislarina yol açabilecek unsurlara dikkat etmelerini tavsiye etmistir.28 FAS, ayni zamanda, regüle olmayan pazarlarda fiyat belirlenmesine yönelik olarak FAS'in müdahale yetkisinin yalnizca tesebbüslerin ilgili pazarlarda hakim durumda olmasi veya tesebbüslerin anti-rekabetçi faaliyetler içerisinde bulunmasi halinde mümkün oldugunu belirtmis ve bunun haricinde söz konusu tesebbüsler hakkinda anti-tekelci önlemleri uygulayamayacagini ifade etmistir. Bununla birlikte, FAS, söz konusu e-ticaret sirketlerine, sikayete konu faaliyetleri engellemek amaciyla makul önlemler almalari ve FAS tarafindan anti-tekel yasasinin normlarini ihlal etmedigi kabul edilecek gerekli tedbirleri benimsemeleri yönünde tavsiyelerde bulunmustur. Yukarida belirtilen hususlara ek olarak, FAS, salginin bir sonucu olan hava yolu kisitlamalari nedeniyle uçak biletlerindeki fiyat artislarini ve sosyal izolasyonun mevcut oldugu bir ortamda gida siparis hizmetlerinin fiyatlandirmalarini yakindan takip etmektedir. Yakit ve enerji kaynaklarinin toptan ve perakende fiyatlari ile yapi malzemelerinin fiyatlari ise FAS tarafindan salgin süresince düzenli olarak gözlemlenen diger fiyatlari teskil etmektedir. |
Rekabet Otoriteleri Salgin Süresince Tesebbüs Isbirliklerine Nasil Yaklasiyor?
Isbirliklerinin toplum refahi üzerinde meydana getirecegi yararli etkilerin anti-rekabetçi etkilerinden fazla olmasi gibi istisnai durumlar haricinde rekabet otoriteleri, rekabet kurallari çerçevesinde en "hos karsilanmayan" faaliyetlerden biri olan tesebbüsler arasindaki anti-rekabetçi isbirliklerine karsi sifir tolerans göstermektedir. Bununla beraber, bazi rekabet otoriteleri halihazirda mevcut olan istisnai kosullari göz önünde bulundurarak özellikle arz eksikliginin mevcut oldugu pazarlardaki isbirlikleri olmak üzere isbirliklerini degerlendirirken daha "esnek" bir yaklasim sergilemekte, bazi rekabet otoriteleri ise bu hususta sessiz kalmaya devam etmektedir. Ne var ki, söz konusu "esnek" yaklasimin mevcut olmasi dahi isbirlikleri için "açik çek" olarak yorumlanmamali ve tesebbüsler uygulanabilir rekabet kurallari ve yetkili otoritelerin tavsiyeleri ile uyum içerisinde hareket ettiklerinden emin olmalidir.
Bazi rekabet otoritelerinin bu konuda benimsedigi yaklasimlari asagidaki sekilde özetlemek mümkündür:
|
ABD |
DOJ ve FTC ("Kurumlar") tarafindan yayimlanan 24.03.2020 tarihli ortak bildiride29, Kurumlarin salgina karsi harekete geçen tesebbüslere, faaliyetlerinin federal rekabet yasalariyla uyumlulugu noktasinda hizli bir sekilde rehberlik ettigi ve COVID-19 ile ilgili sorulara hizlica cevap verilmesinin ve bunlardan kamu sagligi ve güvenligi ile iliskili olanlarin gerekli bilgilerin edinilmesinden itibaren yedi gün içerisinde çözümlenmesinin hedeflendigi ifade edilmistir. Ihtiyaç duyan kesimlere ürünlerin ulastirilmasi, mevcut kapasitenin genisletilmesi veya yeni ürün ve hizmetlerin gelistirilmesi amaciyla ortak girisimlerin kurulmasinin tesebbüsler için gerekli olabilecegini kabul eden Kurumlar, Ulusal Isbirligi ile Yürütülen Arastirma ve Üretim Kanunu uyarinca yapilacak bildirimlere iliskin süreçleri hizlandiracagini ve ayni zamanda salginin yayilmasini önlemeyi hedefleyen faaliyetleri degerlendirirken içinde bulunulan zor kosullari da dikkate alacagini belirtmistir. |
|
Avrupa Birligi |
23.03.2020 tarihide ECN tarafindan yayimlanan ortak bildiride,30 mevcut kosullar altinda arz kitligini önlemek amaciyla alinan gerekli ve geçici önlemlere aktif olarak müdahale edilmeyecegi belirtilmistir. Buna ilaveten, Avrupa Komisyonu ("Komisyon"), kriz döneminde tesebbüs isbirliklerine iliskin rekabet hukuku meselelerinin degerlendirilmesine yönelik olarak 08.04.2020 tarihinde bir Geçici Çerçeve31 yayimlamistir. Söz konusu belgede Komisyon, basta AB rekabet hukuku ile uyumlulugu noktasinda belirsizlikler olan girisimler olmak üzere salginla etkin bir sekilde mücadele edilmesi için hizli bir sekilde hayata geçirilmesi gereken isbirliklerinin kolaylastirilmasi amaciyla tesebbüslere ve tesebbüs birliklerine yönlendirmelerde bulunmaya ve yardimci olmaya hazir oldugunu ifade etmistir. Bu kapsamda, Komisyon, istisnai ve tamamen kendi takdirinde olmak üzere söz konusu yönlendirmeleri özel amaçli "güven" yazilari (comfort letters) suretiyle gerçeklestirmeye hazir oldugunu belirtmistir. Bu noktada önemle belirtmek gerekir ki, normal sartlar altinda AB rekabet hukuku kurallari kapsaminda sorun teskil eden hassas ticari bilgi degisimi ve her tesebbüsün bir veya birden fazla ilaca yogunlasmamasi sonucunu doguracak olan hangi alanda hangi ilaçlarin üretilmesini konu alan ve bazi diger tesebbüslerin normal üretimlerinin altinda kalmasina yönelik isbirliklerinin, bazi önlemlerin alinmasi halinde AB rekabet hukuku kapsaminda bir sorun teskil etmeyecegi veya Komisyon için bir uygulama önceligi teskil etmeyecegi ifade edilmistir. Söz konusu önlemler; (i) COVID-19 hastalarinin tedavisinde kullanilan ürünler gibi önemli ürün ve hizmetlere yönelik arz kitliginin olusmamasini/ortadan kaldirilmasini saglamak amaciyla üretimin artirilmasi için belirlenmeli ve bu amaç için objektif olarak gerekli olmali, (ii) geçici olmali ve (iii) bu amaca ulasmak için gerekli olan ölçüyü asmamalidir. Isbirliginin bir kamu otoritesi tarafindan tesvik edilmesi veya bir kamu otoritesi tarafindan belirlenen çerçeve kapsaminda gerçeklestirilmesi durumlari da yukarida belirtilen hususlarin degerlendirilmesinde dikkate alinacaktir. Komisyon yakin zamanda patates32, süt ve süt ürünleri33 ve canli bitki ve çiçek34 sektörlerinde salgin nedeniyle finansal zorluklar ve nakit akisi problemleri yasandigini kabul etmis ve bu sektörlere iliskin olarak birtakim muafiyetler tanimistir. Bu kapsamda, söz konusu sektörlerde faaliyet gösteren tesebbüslerin, sektörlerde dalgalanmalarin yasanmamasi ve pazarlarin düzgün bir sekilde isleyebilmesi için kendi aralarinda organize olmalarina ve çesitli pazar önlemleri almalarina alti aylik bir süre ile sinirli olmak kosuluyla izin verilmistir. Örnegin, çiftçiler ve ilgili kuruluslarin, islenmeye yönelik patateslere iliskin olarak ürünlerin piyasadan çekilmesi ve serbest dagitimi, dönüstürülme ve islenmesi, depolanmasi, ortak promosyonlar ve geçici üretim planlamasi konularinda anlasmalar yapmasina ve ortak kararlar almasina izin verilmistir. |
|
Birlesik Krallik |
CMA, Birlesik Krallik hükümetinin süpermarketlerin isbirligi yapmalari için bazi rekabet hukuku enstrümanlarinin gevsetilmesi yönündeki çagrisina cevaben 19.03.2020 tarihinde yaptigi açiklamada, anlasmalarin hukuki esneklikten yararlanamadigi durumlarda, tüketicilerin korunmasi için gerekli oldugu ölçüde tesebbüsler arasindaki isbirliklerine ve ürünlerin sinirlandirilarak dagitimina yönelik olarak herhangi bir rekabet hukuku enstrümani kullanma noktasinda bir iradesinin bulunmadigini ifade etmistir.35 CMA söz konusu açiklamasinin ardindan, salgin süresince isbirliklerine yaklasiminin nasil olacagina iliskin olarak 25.03.2020 tarihinde detayli bir rehber yayimlamistir.36 CMA söz konusu rehberde, tesebbüsler tarafindan alinan önlemlerin bazi kosullari saglamasi halinde bu kapsamda yapilacak olan isbirliklerine karsi yaptirim uygulamayacagini ifade etmistir. Buna göre söz konusu önlemler: (i) arz kitligini engellemek veya arz güvencesini saglamak için uygun ve gerekli olmali, (ii) açikça kamu yararina olmali, (iii) tüketici refahina katki saglamali, (iv) salginin bir sonucu olarak ortaya çikan kritik hususlara çözüm getirmeli ve (v) bu kritik hususlarin çözülmesi için gerekli olan süreden daha uzun sürmemelidir. Söz konusu rehber ayni zamanda salgin kosullarinda CMA'nin muafiyetler37 için öngörülen hukuki kriterleri nasil uygulayacagina da isik tutmaktadir. Bu kapsamda, (i) arz kitligini engelleyen veya arz güvencesini saglayan, (ii) az bulunan ürünlerin adil bir sekilde dagitilmasini saglayan, (iii) temel hizmetlerin devamliligini saglayan veya (iv) ihtiyaci olan tüketicilere gida ulastirilmasi gibi yeni hizmetler sunan türdeki isbirliklerinin gerekli olan ölçüyü asmadiklari sürece muafiyet kriterleri uyarinca muhtemelen rekabet kurallari bakimindan bir ihlal teskil etmeyecegi belirtilmistir. Yukaridaki hususlara ek olarak, ilgili Bakanlik tarafindan marketler38, Solent yolu deniz tasimaciligi39, ve Galler40 ve Ingiltere'deki41 hastalar için saglik hizmetlerine yönelik olarak kamu politikalari istisnalari uygulamaya konulmus ve bu pazarlarda faaliyet gösteren tesebbüslerin belirli bir ölçüde isbirligi yapmalarina ve bilgi degisiminde bulunmalarina izin verilmistir. |
|
Danimarka |
Salginin bazi alanlarda isbirligi yapilmasi disinda baska bir surette çözülemeyecek bazi sorunlar ortaya çikardigini kabul eden Danimarka Rekabet Otoritesi, bu konuda yapilacak isbirliklerinin rekabeti hiç kisitlamayacak olmasi veya muhtemel bir rekabet kisitlamasindan daha agir basacak bir tüketici yarari ortaya çikaracak olmasi nedeniyle rekabet kurallari bakimindan muhtemelen bir sorun teskil etmeyeceginin altini çizmistir.42 Otorite, salginin ortaya çikardigi sorunlari önlemeye yönelik hususlarin isbirligi suretiyle mevcut olup olmadigini ve söz konusu sorunlarin isbirligi disinda baska bir yolla çözülüp çözülemeyecegini göz önünde bulunduracagini ifade etmis ve bu sorunlari ortadan kaldirmayi amaçlayan geçici ve gerekli isbirliklerini aktif olarak takip etmeyecegini belirtmistir. |
|
Finlandiya |
Finlandiya Rekabet Otoritesi salginin Rekabet Kanunu'nun uygulanmasi üzerindeki etkilerine yönelik olarak 23.03.2020 tarihinde bir bildiri yayimlamistir.43 Otorite, söz konusu bildiride, Rekabet Kanunu'nu uygularken koronavirüsün meydana getirdigi istisnai kosullari göz önünde bulunduracagini belirtmis ve ürünlerin tüm tüketicilere esit bir sekilde tedarik edilmesinin saglanmasi için tesebbüslerin isbirliginde bulunmasinin gerekebilecegini kabul ederek ürünlerin ulasilabilirliginin saglanmasi için alinmasi gereken önlemlere müdahale etmeyecegini ifade etmistir. |
|
Fransa |
Fransa Rekabet Otoritesi özellikle tüketicilerin temel ihtiyaçlarini teskil eden ürünlerin üretilmesinin ve dagitilmasinin temin edilmesine yönelik olmak üzere salginin, tesebbüslerin aralarinda geçici isbirligi faaliyetlerinde bulunmasi ihtiyaci dogurdugunu kabul etmis ve bu tarz isbirliklerini destekledigini açiklamistir.44 Buna ek olarak, Otorite, isbirligi projelerinin rekabet hukuku ile uyumlu olup olmadigi konusunda tesebbüslere gayri resmi olarak tavsiyelerde bulunmaya hazir oldugunu belirtmistir. |
|
Hollanda |
Hollanda Rekabet Otoritesi, saglik sigortasi sirketlerinin salgin süresince saglik hizmeti sunan tesebbüslere finansal destek saglama konusunda toplu düzenlemeler yapmalarina, söz konusu isbirliginin salgin süresince ve sonrasinda saglik hizmetlerinin devamliligi için gerekli olduguna karar vermek suretiyle izin vermistir.45 Buna ek olarak, Otorite, pazarlarin bireyler ve tesebbüsler için düzgün bir sekilde islemesinin temin edilmesi için kendi üzerine düseni yapmakta oldugunu belirtmistir. |
|
Hong Kong |
Hong Kong Rekabet Otoritesi özellikle temel ürün ve hizmetlerin tedarikinin sürdürülmesi hususunda olmak üzere bazi sektörlerde geçici süreligine ek isbirlikleri yapilmasi yönünde bir gereksinim olabilecegini kabul etmis ve bu hususta faydaci bir yaklasim benimseyecegini ifade etmistir.46 |
|
Kanada |
Kanada Rekabet Otoritesi kritik öneme sahip ürün ve hizmetlerin saglanmasinin temini amaciyla sinirli bir süre için hizli bir sekilde isbirlikleri yapilmasina yönelik potansiyel ihtiyaci kabul ederek, rakip tesebbüsler arasindaki isbirliklerine iliskin olarak 08.04.2020 tarihinde bir bildiri yayimlamistir.47 Otorite, isbirliklerinin, salgin ile mücadele edebilmek amaciyla kisa süreli olmasi ve iyi niyetli bir sekilde ve gerekli oldugu ölçüde gerçeklestirilmesi halinde söz konusu isbirliklerini muhtemelen mercek altina almayacagini ifade etmistir. Otorite ayni zamanda, tasarlanan isbirliklerini degerlendirmesi ve bu konuda tesebbüslere resmi olmayan bir sekilde nasil yol gösterebilecegine iliskin olarak Otorite Baskani'na tavsiyelerde bulunmasi amaciyla özel bir ekip olusturmustur. |
|
Norveç |
Norveç hükümeti yolcu ve yük tasimaciliginin sürekliligini saglamak amaciyla 19.03.2020 tarihinden itibaren üç aylik bir süre için geçerli olmak üzere tasimacilik sektöründe faaliyet gösteren tesebbüslere Norveç Rekabet Yasasi kapsamindaki anti-rekabetçi anlasma ve uygulama yasaklarindan muafiyet tanimistir.48 |
Salgin Süresindeki Usuli Degisiklikler ve Birlesme/Devralma Bildirimleri
Salginin tüm dünyada günlük yasami etkilemis olmasi ve devletleri çesitli önlemler ve sokaga çikma yasaklari uygulamaya zorlamis olmasi nedeniyle rekabet otoriteleri de tüketicilerin ve tesebbüslerin hak kaybina ugramalarina sebebiyet vermeyecek sekilde salginla mücadele kapsaminda birtakim önlemler almistir. Bu kapsamda,
- AB Rekabet Otoritesi de dahil olmak üzere birçok rekabet otoritesi uzaktan çalismakta ve özellikle birlesme/devralma bildirimlerine iliskin yazismalar olmak üzere yazismalarin elektronik ortam üzerinden gerçeklestirilmesini tesvik etmektedir. Bu otoritelerden bazilari birlesme/devralma bildirimleri için özel bir elektronik bildirim adresi olusturmustur.
- Bazi rekabet otoriteleri salgin nedeniyle birlesme/devralma kontrolleri için öngörülen süreler de dahil olmak üzere usuli süreleri uzatmis veya durdurmustur. Filipinler Rekabet Otoritesi49 gibi bazi rekabet otoriteleri ise idari para cezalarinin ödenmesine yönelik sürelerin dahi bu süre içerisinde durdugunu kabul etmistir.
Buna karsin, rekabet otoriteleri sorusturmalarin durmayacagini belirterek, krizden istifade etmek suretiyle gerçeklestirilenler basta olmak üzere her türlü anti-rekabetçi faaliyete karsi tetikte olmaya devam edeceklerini ifade etmistir.
Sonuç
Her ne kadar rekabet otoriteleri kartellere karsi sifir tolerans göstermeye devam etmekte ve krizden faydalanmak suretiyle gerçeklestirilen fiyat artislarini yakindan takip etmekte ise de otoritelerin çogu, salginin, tedarik zincirlerinin sürekliliginin temin edilmesi ve tüketicilerin ilaç ve gida gibi salgin süresince yüksek öneme sahip ürünlere ulasabilmesinin saglanmasi amaciyla tesebbüslerin aralarinda isbirligi yapmalarini gerektirebilecegini kabul etmistir. Bu nedenle, bazi rekabet otoriteleri bu tarz isbirliklerine yönelik olarak daha esnek bir yaklasim benimsemistir. Bununla birlikte, böyle bir yaklasimin benimsenmis olmasi dahi tesebbüsler tarafindan "açik çek" olarak yorumlanmamali ve tesebbüsler faaliyet gösterdikleri yerlerdeki rekabet hukuku kurallari ile uyum içerisinde hareket ettiklerinden emin olmalidir. Bu kapsamda, herhangi bir olumsuzlukla karsilasmamalari adina tesebbüslere yetkili rekabet otoritelerinin açiklamalarini ve faaliyetlerini yakindan takip etmelerini öneriyoruz.
Footnotes
1. Fransa, Rusya, Ispanya ve Ingiltere rekabet otoriteleri bunlardan bazilaridir.
2.https://www.rekabet.gov.tr/tr/Guncel/kamuoyuna-duyuru-3b18d865266dea11811700505694b4c6, https://www.rekabet.gov.tr/tr/Guncel/rekabet-kurumu-baskani-birol-kule-nin-ya 19def560896eea11811700505694b4c6
3.https://www.rekabet.gov.tr/tr/Guncel/aralarinda-zincir-marketlerin-de-bulundu-8828c79f5f90ea11811a00505694b4c6
4. https://www.ftc.gov/public-statements/2020/03/joint-ftc-doj-antitrust-statement-regarding-covid-19
5.https://www.ftc.gov/news-events/blogs/competition-matters/2020/04/antitrust-review-ftc-staying-course-during-uncertain
6. https://www.consumer.ftc.gov/blog/2020/03/ftc-fda-warnings-sent-sellers-scam-coronavirus-treatments
7. ECN, Avrupa Komisyonu ve AB üye ülkelerinin rekabet kurallarinin uygulanmasi konusunda aralarinda bilgi alisverisinde bulundugu bir olusumdur.
9.https://www.bwb.gv.at/en/news/detail/news/coronavirus_covid_19_and_its_impact_on_competition_law_in_austria_joint_statement_by_the_europea/
11. https://www.gov.uk/government/news/covid-19-sales-and-pricing-practices-during-coronavirus-outbreak
12.https://www.gov.uk/government/publications/covid-19-cma-open-letter-to-pharmaceutical-and-food-and-drink-industries
13. http://en.cade.gov.br/cade-has-launched-an-investigation-into-the-sector-of-medical-pharmaceutical-products
14.https://www.uohs.cz/en/competition/news-competition/2758-competition-law-enforcement-during-the-crisis-caused-by-covid-19-disease.html
16.http://www.compcom.co.za/wp-content/uploads/2020/04/A-NATIONAL-PHARMACEUTICAL-WHOLESALE-DISTRIBUTOR-AND-RETAILER-CHARGED-FOR-INFALTING-PRICES-DURING-COVID-19-DISASTER-.pdf
17.https://www.compcomm.hk/en/media/press/files/20200327_PR_CC_issues_statement_on_application_of_CO_during_COVID19_outbreak_EN.pdf
21. https://www.weko.admin.ch/weko/fr/home/actualites/communiques-de-presse/nsb-news.msg-id-78586.html
26. Rusya Federal Anti-Tekel Idaresi'nin Udmurtiya Cumhuriyeti bölgesindeki birimi.
29. bkz. 4. dipnot.
30. bkz. 8. dipnot.
36.https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/875468/COVID-19_guidance_-.pdf
37. Söz konusu muafiyet hakim durumun kötüye kullanilmasi suretiyle gerçeklestirilen faaliyetlere uygulanmamaktadir.
42.https://www.kfst.dk/nyheder/kfst/nyheder/fakta/2020/20200323-meddelelse-fra-konkurrenceraadet-om-konkurrencereglerne-og-covid-19/
43. https://www.kkv.fi/en/current-issues/press-releases/2020/23.3.2020-exceptional-circumstances-caused-by-the-coronavirus-to-affect-the-application-of-the-competition-act/
45.https://www.acm.nl/en/publications/acm-health-insurers-are-allowed-give-health-care-providers-financial-support-collectively-during-coronavirus-crisis
46. bkz. 17. dipnot.
47.https://www.canada.ca/en/competition-bureau/news/2020/04/competition-bureau-statement-on-competitor-collaborations-during-the-covid-19-pandemic.html
48.https://konkurransetilsynet.no/transportation-sector-is-granted-temporary-exception-from-the-competition-act/?lang=en
49.https://phcc.gov.ph/comm-reso-no-010-2020-guidelines-on-the-interruption-reglementary-periods-action-filing-judgments-fines/
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.
