(CMK m.174)
Av. Mustafa TIRTIR*
Ars. Gör. Hüseyin ATES**
Iddianamenin Iadesi kurumu, 1 Haziran 2005 tarihinde 5271 sayili Ceza Muhakemesi Kanununun yürürlüge girmesi ile uygulanmaya baslamistir. Uygulamada siklikla müracaat edilmeyen bu kurum, asagida Yargitay kararlari isiginda detayli olarak incelenecektir.
Sorusturma evresi sonunda toplanan deliller, suçun islendigi hususunda yeterli süphe olusturuyor ise, Cumhuriyet savcisi bir iddianame düzenler. Iddianamenin Cumhuriyet savcisi tarafindan yetkili ve görevli mahkemeye sunulmasindan sonra iddianamenin kabulü ile yargilama baslayacaktir. Kanun koyucu bazi hallerde mahkemeye iddianameyi kabul etmeyip, iade etme hakki vermistir. Iddianamenin iadesi, 5271 sayili Ceza Mahkemesi Kanunu'nun 174. maddesinde yer almaktadir. Madde gerekçesinde; "Mahkeme önüne giden davalarda Türkiye'ye özgü yüksek beraat karari oranlarinin (%30) ortaya koydugu gerçek, davalarin, olgunlasmadan ve sorusturmadan yeterli delil, iz, eser ve emareler toplanmadan, basit süpheler üzerine açildigidir. Tasari, bu maddesinde iddianamenin iadesi ve 179 uncu maddesinde iddianamenin reddi kurumlarini bu gerçek dolayisiyla kabul etmistir." açiklamasi yer almakta olup, iddianamenin iadesi kurumunun süphelinin lehine ve aleyhine bütün delillerin gösterilmeden, maddi gerçek arastirilmadan ve delilleri olayla iliskilendirmeden adil bir yargilama yapilamayacagi düsüncesine dayandigi belirtilmistir.1
Iddianamenin iadesi ile durusmalarin tek celsede, zorunluluk bulundugu takdirde birbirini izleyen oturumlarda, mümkün oldugu takdirde bir günde bitirilmesi ve savcilik makami tarafindan sorusturmanin tüm yönleri ile dogru ve eksiksiz tamamlanarak mahkemeye gönderilmesi amaçlanmistir. Hüküm verebilmek için gereken delillerin tamaminin sorusturma evresinde toplanmasi ve kovusturma evresinde en kisa sürede hükmün verilmesi bu kurumun temel amacidir. Böylece adil yargilanma hakkinin bir unsuru olan makul sürede yargilanma hakki korunabilecektir2.
Doktrinde iddianamenin düzenlenmesi ile kabulü arasinda geçen süreç ayri bir evre olarak kabul edilerek "ara sorusturma3 " olarak nitelendirilmekte, iddianamenin iadesi kurumu "ara muhakeme4 " evresi (sorusturma ve kovusturma evreleri arasinda) olarak adlandirilmaktadir. Bu evrede de bir muhakeme islemi yapilmaktadir.
Çalismada öncelikle iddianamenin unsurlari, daha sonra da iddianamenin iadesi sartlari ele alinacak ve Yargitay kararlari ile örneklendirilmeye çalisilacaktir.
I) IDDIANAMENIN UNSURLARI
5271 sayili CMK'nin 170. maddesinde, sorusturma evresi sonunda toplanan delillerin, suçun islendigi hususunda "yeterli süphe" olusturmasi durumunda Cumhuriyet savcisinin iddianame düzenleyecegi, maddenin 3. fikrasinda ise da iddianamenin neleri içerecegi hususu yer almistir.
CMK'nin 170/3. maddesine göre tanzim edilen bir iddianamede;
a) Süphelinin kimligi,
b) Müdafii,
c) Maktul, magdur veya suçtan zarar görenin kimligi,
d) Magdurun veya suçtan zarar görenin vekili veya kanunî temsilcisi,
e) Açiklanmasinda sakinca bulunmamasi halinde ihbarda bulunan kisinin kimligi,
f) Sikâyette bulunan kisinin kimligi,
g) Sikâyetin yapildigi tarih,
h) Yüklenen suç ve uygulanmasi gereken kanun maddeleri,
i) Yüklenen suçun islendigi yer, tarih ve zaman dilimi,
j) Suçun delilleri,
k) Süphelinin tutuklu olup olmadigi; tutuklanmis ise, gözaltina alma ve tutuklama tarihleri ile bunlarin süreleri
yer almalidir.
CMK'nin 170.maddesinin 4. fikrasinda (17.10.2021 tarih ve 7331 sayili Kanunun 19. maddesiyle degisik hali) "iddianamede, yüklenen suçu olusturan olaylar, mevcut delillerle iliskilendirilerek açiklanir ve suçun delilleriyle ilgisi bulunmayan bilgilere yer verilmez" hükmü; 5. fikrada ise "iddianamenin sonuç kisminda, süphelinin sadece aleyhine olan hususlar degil, lehine olan hususlar da ileri sürülür" hükmü yer almaktadir. Iddianamenin sonuç kisminda nelerin bulunmasi gerektigi, islenen suç dolayisiyla ilgili kanunda öngörülen ceza ve güvenlik tedbirlerinden hangilerine hükmedilmesinin istendigi; suçun tüzel kisinin faaliyeti çerçevesinde islenmesi halinde, ilgili tüzel kisi hakkinda uygulanabilecek olan güvenlik tedbirinin açikça belirtilecegi maddenin son fikrasinda düzenlenmistir.
II) IDDIANAMENIN IADESI
CMK'nin 170. maddesine istinaden düzenlenen iddianame, görevli ve yetkili mahkemeye gönderilir. Mahkeme, kendisine gönderilen evraki ve iddianameyi inceledikten sonra, iddianamenin iadesine veya kabulüne karar verecektir. Bu incelemenin CMK'nin 174/1. maddesi geregince 15 günlük süre içerisinde yapilmasi gerekmektedir. Bu süre içinde herhangi bir karar verilmemesi CMK'nin 174/3. maddesine göre iddianamenin kabulü anlamina gelmektedir.
A) Iddianamenin Iadesi Nedenleri
Iddianamenin iadesi ile ilgili CMK'nin 174/1. maddesinde dört sebep yer almaktadir. Bu sebepler;
a) Iddianamenin, 170 inci maddeye aykiri olarak düzenlenmesi,
b) Iddianamenin, suçun sübutuna etki edecek mevcut bir delil toplanmadan düzenlenmesi,
c) Iddianamenin, ön ödemeye veya uzlasmaya ya da seri muhakeme usulüne tâbi oldugu sorusturma dosyasindan açikça anlasilan islerde ön ödeme veya uzlastirma ya da seri muhakeme usulü uygulanmaksizin düzenlenmesi,
d) Iddianamenin, sorusturma veya kovusturma yapilmasi izne veya talebe bagli suçlarda izin alinmaksizin veya talep olmaksizin düzenlenmesi, seklinde sayilmistir.
Bu maddeye istinaden, madde gerekçeleri, uygulamada verilen iade kararlari ve Yargitay kararlari dikkate alinarak, iade kurumu ile ilgili su hususlari belirtebilmek mümkündür.
a. Iddianamenin CMK 170 inci Maddeye Aykiri Olarak Düzenlenmis Olmasi
Mahkeme, öncelikle dava dosyasini ve iddianameyi CMK'nin 170. maddesinde sayilan hususlar yönünden incelemeli, 170. maddede yer alan ve sekli sayilabilecek hususlarin yer almamasi halinde iddianameyi iade etmelidir.
Mahkeme, iade sebeplerini isin esasina girmeden irdelemelidir. Çünkü iddianamenin kabulüyle kovusturma evresine geçilir. Kovusturma evresi sonunda hüküm ise CMK'nin 225/1. maddesine göre iddianamede unsurlari gösterilen suça iliskin fiil ve fail hakkinda verilir. Bu nedenle iddianamede belirtilmeyen ya da hakkinda iddianame düzenlenmeyen kisiler hakkinda hüküm verilemeyeceginden iddianamenin iadesi kurumu ile iddianamedeki eksiklikler kovusturma evresine geçilmeden tamamlanmalidir5. Eger ki usulüne uygun sekilde düzenlenmeyen iddianame mahkeme tarafindan kabul edilmis ise, bundan sonra yapilacak sey kovusturma evresine geçildigi için, mahkemenin usulüne uygun olarak yargilama yapmasi ve bir hüküm vermesi gerekmektedir. Mahkeme iddianameyi kabul ettikten sonra iddianamenin usulüne uygun olarak düzenlenmedigi gerekçesiyle "karar verilmesine yer olmadigina karar" veremez6. Mahkeme maddi olgular konusunu tartismadan, sadece sevk maddesini ve dosyaya yansidigi kadari ile açikça görülen eksikliklerle yetinmelidir.
Iddianamede süphelinin açik kimligi ya da o kisinin tespitine iliskin bilgilerin açikça gösterilmesi gerekmektedir. Süphelinin kim oldugunun tespit edilememis olmasi halinde iddianamenin iadesine karar verilecektir. Uygulamada sanigin adresinin, nüfus ve sabika kaydinin iddianamede yer almamasi nedeniyle iddianamenin iadesine karar verildigi görülmektedir. Halbuki basli basina sanigin adresinin, nüfus ve sabika kaydinin iddianamede yer almamasi CMK'nin 174. maddesinde bir iade sebebi olarak gösterilmemistir7.
Belirtmek gerekir ki, süphelinin/suça sürüklenen çocugun ifadesinin alinmamasi, iddianamenin unsurlari arasinda ve iddianamenin iadesi sebepleri arasinda yer almamaktadir8. Dolayisiyla basli basina süphelinin/suça sürüklenen çocugun ifadesinin alinmamis olmasi, iddianamenin iadesi sebepleri arasinda yer almamaktadir. Ancak, süphelinin/suça sürüklenen çocugun ifadesi, suçun sübutuna dogrudan etki edecek mevcut delil olarak kabul edilerek iddianamenin iadesi yönünde karar verilebilir9. Magdur/müsteki beyanlarinin da sorusturma evresinde alinmamasi da iddianamenin iadesi nedeni degildir. Ancak, magdurun/müstekinin beyani, suçun sübutuna dogrudan etki edecek mevcut delil olarak kabul edilerek iddianamenin iadesi yönünde karar verilebilir10.
Sorusturulmasi ve kovusturulmasi sikayete tabi bir suç söz konusu ise sikayetin gerçeklestirildigi tarih de iddianamede gösterilmelidir. Sikayet hakkinin sikayete yetkili kimse tarafindan ve süresinde kullanilip kullanilmadigi, ara muhakeme evresinde mahkeme tarafindan denetlenebilecek ve eksiklik halinde iddianame iade edilecektir11.
Olaylar ile deliller arasinda iliski kurulmaksizin, sadece olaylara ve sadece delillere art arda yer verilmis ve takdirin mahkemeye birakilmis olmasi halinde de iade mümkündür. CMK'nin 170. maddenin 4. fikrasinda yer alan bu hüküm, kanaatimizce, iddianamenin iadesi ile ilgili önemli bir hükmü içermektedir. Zira, bu hükümden önce tanzim edilen bir iddianamede olaylarin alt alta siralandigi, olaylarla kisilerin iliskilendirilmedigi, takdirin mahkemeye birakildigi siklikla görülmekteydi. Bu hükümle bu durumun önüne geçilmeye çalisilmaktadir. Ancak Yargitay'in vermis oldugu eski tarihli bir kararinda12 kanunun amacini kaldirdigi doktrinde ifade edilmistir13.
Iddianamede gösterilen deliller ile isnat edilen suçu olusturan eylemlerin birbirleri ile iliskisi açiklanmalidir. Sadece olaylarin anlatilmasi ve delillerin gösterilmesi ile yetinilemez. Delillerle, olaylar arasindaki baglanti gösterilmeden düzenlenen iddianamenin iade edilecegi belirtilmistir14. Yargitay'in kararlari da bu yöndedir15. Mahkemenin bu gerekçeyle iade karari vermis olmasi durumunda ihsasi rey de bulundugu düsünülebilse de bu iade karari ile mahkeme ihsasi rey yasagini ihlal etmemektedir. Mahkeme burada sadece olayin ve delillerin gerçekten tartisilip tartisilmadigi hususunu inceleyecektir16.
Malvarligina karsi suçlarda etkin pismanlik hükümlerini düzenleyen 5237 sayili Türk Ceza Kanunu'nun 168/5. maddesi özel bir hüküm ihtiva etmektedir. Bu hükme göre; karsiliksiz yararlanma suçunda fail, azmettiren veya yardim edenin pismanlik göstererek magdurun, kamunun veya özel hukuk tüzel kisisinin ugradigi zarari, sorusturma tamamlanmadan önce tamamen tazmin etmesi halinde kamu davasi açilmaz. Yargitay bu hükümle ilgili verdigi kararlarinda süpheliye sorusturma tamamlanmadan bilirkisinin hesapladigi kurumun cezasiz ve vergili gerçek zararini tazmin etmesi durumunda hakkinda kamu davasi açilmayacagina dair bir bildirimde bulunulmasi gerektigini, bu bildirimin yapilmamasi durumunda ilgili mahkemenin iddianameyi iade edebilecegini belirtmistir17. Ancak Yargitay bu durumu diger malvarligina karsi suçlar için kabul etmemistir18.
b. Suçun Sübutuna Dogrudan Etki edecek Mevcut Bir Delilin Toplanmamis Olmasi
CMK'nin 174. maddesinin ikinci fikrasinda suçun sübutuna dogrudan etki edecek mevcut bir delil toplanmadan düzenlenen iddianamenin iade edilecegi hususu yer almistir19. Kanaatimizce, bu hüküm, iddianamenin iadesi ile ilgili önemli hususlardan birisi olarak ortaya çikmistir.
CMK'nin 170/2. maddesine göre sorusturma evresi sonunda toplanan deliller, suçun islendigi hususunda yeterli süphe olusturuyorsa; Cumhuriyet savcisi bir iddianame düzenler. Dolayisiyla bir davanin açilmasi, yeterli süphenin mevcudiyetine baglidir. Ancak, iddianamenin iadesi, suçun sübutuna dogrudan etki edecek mevcut bir delilin toplanmamis olmasi halinde mümkündür. Maddede yer alan suçun sübutuna dogrudan etki edecek mevcut delil, süpheli ile isnat edilen suç arasinda en önemli illiyeti ortaya koyan, mevcut olmamasi halinde de, süpheli hakkinda kovusturmaya yer olmadigi karari verilmesini zorunlu kilan delil olarak tarif edilebilir.
Sorusturma dosyasindan varligi anlasilan önemli bir tanigin Cumhuriyet savcisi tarafindan dinlenmemis olmasi önemli bir eksiklik olup, sorusturmanin tam ve eksiksiz yapilmasi gerekliligine aykirilik teskil etmektedir20.
Uygulamada bu fikra, çok genis yorumlanmakta, toplanmasi gereken 4 – 5 ya da daha fazla delilin mutlak delil oldugu belirtilerek iddianamelerin iade edildigi görülmektedir. Acaba mahkeme, toplayabilecegi delilleri ayrintili olarak iade gerekçesine yazip, belirtilen delillerin suçun sübutuna dogrudan etki edecek deliller oldugunu belirterek iddianameyi bu sebeplerle iade edebilecek midir? Yoksa belgede sahtecilik ile ilgili davalarda oldugu gibi, bilirkisi incelemesi gibi süpheli ile isnat edilen suç arasinda illiyeti ortaya koyan delil mi mutlak delil olarak kabul edilecektir?
Mahkemeler, kendileri tarafindan toplanabilecek delilleri mutlak delil olarak nitelendirip iade karari vermemelidir21. Baska bir ifade ile arastirildigi takdirde temin edilebilecek delillerin arastirilmamasi iade gerekçeleri arasinda yer almamalidir. Mutlak bir delilden kasit, sanik ile isnat edilen fiil arasinda illiyet bagini ortaya koyan delildir. Aksi durumun kabulü, Cumhuriyet savcisina, belirtilen delilleri topla talimati anlamina gelebilecektir. Bu konuda Yargitay ise iddianamenin düzenlenmesi bakimindan delilleri takdir yetkisinin Cumhuriyet savcisina ait oldugunu ve bu takdirin kullanilmasinin iade sebebi olamayacagini, dolayisiyla mahkemenin yeterli delilin bulunmamasindan ötürü iddianameyi iade edemeyecegini belirtmektedir22.
ÖZTÜRK, mahkemelerin eksiklikleri ve yanlisliklari bulunan iddianameyi iade etmek yerine, kendisi delil toplamaya ve eksiklikleri tamamlamaya çalismamasi gerektigini ileri sürmüstür. Zira bu durumda iddia faaliyeti ile yargilama faaliyetinin tek bir kurulda birlesecegi, bu durumun AIHS'nin 6. maddesinde yer alan adil yargilama ilkesine aykirilik teskil edecegini belirtmistir23.
Yargitay'in suçun sübutuna dogrudan etki edecek mevcut bir delilin toplanmamasi nedeniyle iddianamenin iadesine iliskin olarak bu kurumu zayiflatan kararlari bulunmaktadir24. Yargitay bir kararinda ülkeye sokulan veya ülkeden çikarilan insanlarin bu suçun (göçmen kaçakçiligi suçu) konusunu olusturdugunu ve suçun konusunu olusturan insanlarin beyanlarinin alinmamasinin iddianamenin iadesi sebebi sayilamayacagini belirtmistir25.
c. Önödeme veya Uzlastirma ya da Seri Muhakeme Usulünün Uygulanmamasi
CMK'nin 174. maddesi hükmü geregince, ön ödemeye veya uzlasmaya tâbi oldugu ya da seri muhakeme usulüne tabi oldugu sorusturma dosyasindan açikça anlasilan fiillerde, ön ödeme veya uzlastirma ya da seri muhakeme usulü uygulanmaksizin düzenlenen iddianame iade edilecektir26. Bu kapsamda iddianamenin iade edilebilmesi için suçun önödeme, uzlastirma veya seri muhakeme usulü kapsaminda oldugunun iddianamede belirtilen nitelendirmeye göre açikça anlasilabilmesi gerekmektedir27.
d. Izin veya Talep Kosulunun Yerine Getirilmemesi
Ceza Muhakemesi Kanunu'nun 174. maddesinde düzenlenen diger bir iddianamenin iadesi sebebi de sorusturma veya kovusturma yapilmasi izne veya talebe bagli suçlarda izin alinmaksizin veya talep alinmaksizin iddianamenin düzenlenmesidir. Bu durumda da iddianame iade edilecektir. Bu düzenleme CMK'ya 17.10.2019 tarihinde 7188 sayili kanunla eklenmistir. Izin veya talep kosulunun yerine getirilmeden düzenlenen iddianamenin iade edilmesi düzenlemesi, usul ekonomisi ve makul sürede yargilanma hakkina uygundur. Izne veya talebe bagli yargilamalarda bunun sorusturma evresinde takip edilmesi ve yerine getirilip getirilmediginin sorgulanmasi esastir.28
B) Iddianamenin Iadesine Karar Verilmemesi Gereken Durumlar
Iddianamenin iade sebepleri 174. maddede sinirli bir sekilde yer almistir. Halbuki, uygulamada birçok sebeple iddianamenin iadesine karar verildigi görülmektedir. CMK'nin 174. maddesinde yer almayan bir sebeple iade karari verilmemelidir.
Savcinin degerlendirmesine tabi hususlar, CMK'nin 174. maddesi geregince iade gerekçeleri arasinda yer almamalidir. Bu nedenle mahkeme, savcinin nitelendirmesine katilmadigini belirterek iade karari vermemelidir. Madde gerekçesinde yer alan "savcinin degerlendirmesine tabi hususlar" ibaresinden Cumhuriyet savcilarina verilen yetkiler ve takdir hakki anlasilmalidir. Örnegin 170. maddede yer alan, yeterli suç süphesinin varligi, görevli ve yetkili mahkemenin belirlenmesi, Çocuk Koruma Kanunu'nun 19. maddesinde yer alan kamu davasinin açilmasinin ertelenmesi savcinin degerlendirilmesine tabidir. Bilhassa mahkeme, sorusturmada toplanan delillerin suçun islendigi hususunda yeterli süphe olusturup olusturmadigi konusunda bir degerlendirme yapmamali, bu gerekçe ile iddianamenin iadesine karar vermemelidir. Mahkeme, denetimini 170. maddenin 2., 3., 4., 5., 6. fikralarinda yer alan hususlarla sinirli tutmalidir.
Madde gerekçesinde, görev ve yetki konusunda iddianamede ancak açik bir yanlislik veya çeliski varsa iadenin mümkün olabilecegi belirtilmistir. Baska bir deyisle iddianamenin görevli veya yetkili mahkemeye hitaben düzenlenmedigi anlasilabiliyorsa, iadeye karar verilebilecektir. Buna karsilik, Cumhuriyet savcisisin degerlendirmesinde bir çeliski olmadigi sürece iddianameyi iade etmemelidir. Zira, bu sorun, görev veya yetki uyusmazliginin konusu olacak mahkeme tarafindan çözümlenecektir. Dolayisiyla iddianamenin iadesi yoluyla çözümlenmeye çalisilmamalidir. Madde gerekçesinde yer alan bu hususun uygulamada sorunlara yol açacagi düsünülmektedir. Zira, mahkeme, görev ve yetki hususunda açik bir çeliski haricinde, iddianamenin iadesine karar veremeyecek, iddianameyi kabul edecektir. Ancak mahkeme, görevsiz ya da yetkisiz oldugu düsüncesinde ise, iddianameyi kabul ettikten sonra, davanin esasina girecek, ancak ondan sonra derhal görevsizlik ya da yetkisizlik karari verebilecektir. Iste bu nedenle, görevsizlik karari ile, davayi esastan karara baglayacak olan mahkeme, baska bir sebeple, CMK'nin 174. maddesine istinaden iddianameyi iade hakkini, artik kullanamayacaktir. Zira, görevsizlik karari veren mahkeme, iddianamenin kabulüne karar vermistir.
CMK'nin 174. maddesinin ikinci fikrasinda "suçun hukuki nitelendirmesiyle ilgili iddianamenin iadesine karar verilemez" hükmü yer almaktadir. Bu fikra ile aslinda mahkeme tarafindan çözümlenecek bir konunun, iddianamenin iadesi ile çözümlenmesinin önüne geçilmek istenmektedir. Bu nedenle yanlis veya eksik yazilan sevk maddesi gerekçe gösterilerek iddianamenin iadesi yoluna gidilemez29.
CMK'nin 174. maddesinde yer alan iade sebepleri tahdididir30. Bu madde disinda, mevzuatimizda yer alan herhangi bir kanun maddesinin ihlal edildigi gerekçesi ile iade karari verilemez. Örnegin küçüklerle ilgili bir ifadenin müdafii huzurunda alinmamasi iade sebepleri arasinda yer almamaktadir.
Yenisey – Nuhoglu'na göre, savcilik tarafindan hazirlanip mahkemeye gönderilen iddianame, taslak seklindeki iddianamedir31. Bu iddianame degerlendirilirken, savunma tarafinin görüslerinden istifade edebilmesini saglayacak bir mekanizma öngörülmemistir. Taslak iddianame süpheliye önceden gösterilmedigi için süpheli tarafindan iddianamenin iadesi nedenlerinin mahkemenin takdirine sunulamamasi ve iddianamenin iadesi kararina karsi süphelinin itiraz hakkinin bulunmamasi süphelinin iki yönlü kisitlandigini göstermektedir32. Ancak savunma tarafi, dosyayi sik sik kontrol ederek, iade kararinin verilmesini saglayacak bilgi ve belgeleri mahkemeye sunabilir ya da Cumhuriyet savciligini iddianamenin iadesi kararina karsi itiraz etmek için harekete geçirmek üzere dilekçe sunabilir.
a. Iddianamenin Iadesi Kararini Vermeye Yetkili Makam ve Iade Karari Verme Süresi
Cumhuriyet savcisinca hazirlanan iddianame, savcilik tarafindan yapilan nitelendirmeye göre belirlenen görevli ve yetkili mahkemeye hitaben yazilir ve bu mahkemeye sunulur. Iddianamenin iadesine veya kabulüne karar verme yetkisi bu mahkemeye aittir. Yani Cumhuriyet savcisinca hazirlanan iddianameyi degerlendirme ve iade karari verme yetkisi, esas davaya bakacak olan mahkemenindir. Ara muhakeme evresinde mahkeme, kendisine sunulan iddianameyi ve tüm sorusturma evrakini inceledikten sonra iade veya kabul karari verecektir. Mahkemenin bu degerlendirmeyi yapmasi ve kararini vermesi için CMK'nin 174. maddesinin ilk fikrasinda kesin ve uzamasi mümkün olmayan on bes günlük süre taninmistir. Ayni maddenin üçüncü fikrasinda, on bes günlük süre içinde iade edilmeyen iddianamenin kabul edilmis sayilacagi belirtilmistir.33
III. IDDIANAMENIN IADESINDEN SONRAKI HUKUKI SÜREÇ
Iddianamenin iadesi karari üzerine, Cumhuriyet savcisi, iade kararina itiraz eder ya da iade karari uyarinca eksiklikleri ikmal ederek ilgili mahkemeye gönderir. Asagida bu hususlara, sonuçlarina ve müracaat edilebilecek kanun yollarina temas etmek edilecektir.
A) Cumhuriyet Savcisinin Iade Kararina Itirazi
Cumhuriyet savcisi, iddianamenin iadesi kararina karsi, CMK'nin 174. maddesinin 5. fikrasi geregince itiraz yoluna müracaat edebilir. CMK'nin 174/5. maddesi geregince Cumhuriyet savcisi, iade kararinin gönderildigi tarihten itibaren yedi gün içerisinde iade kararini veren mahkemeye verilecek bir dilekçe ile veya tutanaga geçirilmek kosulu ile zabit katibine yapilacak bir beyanla itiraz edebilir34.
Iddianamenin iadesine karar veren mahkeme, bu itirazi üç gün içinde inceler, verdigi kararda degisiklik yapilmasi gerektigi sonucuna varir ise, öngörülen degisikligi yapar. Mahkeme, Cumhuriyet Savciligi tarafindan ileri sürülen itiraz gerekçelerinin yerinde olmadigi sonucuna varirsa, itirazin incelenmesi için dosyayi CMK'nin 268/3. maddesi geregince yetkili mercie gönderir.
Itirazi incelemeye yetkili merci, itirazin yerine olmadigi sonucuna varir ise, itirazin reddine karar verir ve dosyayi, iade kararinda belirtilen eksiklikleri gidermek ve sorusturmayi yapmak üzere Cumhuriyet savciligina gönderir.
Ancak Cumhuriyet savcisi, "itirazin reddine dair" karara karsi, CMK'nin 309.maddesine göre Kanun Yararina Bozma yoluna gidebilir. Cumhuriyet savcisi tarafindan yapilan itirazin reddedilmesi halinde kanun yararina bozma yoluna gitmeden de iadesi kararinda yer alan hususlari dikkate alarak eksiklikleri giderebilir.
Bu asamada Cumhuriyet savcisinin yetkileri iade kararinda belirtilen hususlarla sinirlamak dogru degildir. Iade karari üzerine Cumhuriyet savcisi kovusturmaya yer olmadigi karari verebilecegi gibi, bazi süphelileri iddianameden çikarabilecegi gibi, baska isimleri de iddianameye ekleyebilecektir.
Itirazin kabulü halinde, iade kararini veren mahkeme, CMK'nin 309. maddesi geregince kanun yararina bozma yoluna gidemez. Zira bu yol, asil ceza davasini çözmeye devam etmenin imkansiz olmasi halinde mümkündür.
B) Iade Kararinda Yer Alan Eksikliklerin Tamamlamasi
CMK'nin 174. maddesinin 4.fikrasi geregince "Cumhuriyet savcisi, iddianamenin iadesi üzerine, kararda gösterilen eksiklikleri tamamladiktan ve hatali noktalari düzelttikten sonra, kovusturmaya yer olmadigi karari verilmesini gerektiren bir durumun bulunmamasi halinde, yeniden iddianame düzenleyerek dosyayi mahkemeye gönderir. Ilk kararda belirtilmeyen sebeplere dayanilarak yeniden iddianame iadesi yoluna gidilemez." hükmü yer almaktadir. Bu hüküm geregince Cumhuriyet savcisi, iade kararinda belirtilen eksiklikleri giderdikten, hatali noktalari düzelttikten sonra, yeniden iddianame düzenleyebilir. Ayrica, iade kararinda belirtilen hususlar giderildikten sonra, artik mahkeme yeni ve farkli sebeplere dayanarak ikinci kez iddianameyi iade etmemelidir. Ancak Cumhuriyet savcisi tarafindan iade sebebi olarak gösterilen eksiklikler tamamlanmadan ve hatali noktalar düzeltilmeden, ayni iddianamenin yeniden mahkemeye verilmesi halinde, bu iddianame iade edebilecektir35.
C) Iddianamenin Kabulünden Sonraki Hukuki Süreç
Mahkeme, iddianamenin kabulüne karar verdigi takdirde, süphelinin gidilebilecegi bir kanun yolu bulunmamaktadir. Iddianamenin kabulüne dair karar veren mahkeme artik, davanin esasina baska bir deyisle kovusturma evresine baslamis demektir. Iddianamenin iadesine karsi savci açisindan itiraz yolu açik oldugu halde, iddianamenin kabulüne karsi, savunma olarak gidilebilecek kanun yolu olmasi gerekir mi sorusu aklimiza gelmektedir. CMK'nin 174. maddesinde iade kararina karsi savci tarafindan itiraz yoluna gidilecegi yer almis, ancak savunma tarafinin, iddianamenin kabulü kararina karsi bir kanun yoluna müracaat edip edemeyecegi hususu düzenlenmemistir.
CMK'nin 175. maddesine göre, iddianamenin kabulü ile kamu davasi açilmis olur ve kovusturma evresi baslar. Ayrica CMK'nin 268. maddesinde, hakim ya da mahkeme kararina itiraz edilebilecegi hususu yer almaktadir. Kovusturma evresi baslamis olmasina ve iddianamenin kabulü kararinin da mahkeme karari olmasina göre, süpheli tarafindan iddianamenin kabulü kararina, itiraz edebilme hakkinin olmasi gerektigi düsünülmektedir.
IV. IDDIANAME YERINE GEÇEN BELGELERIN IADESI
5271 sayili CMK'nin 174. maddesinde iddianamenin iadesi kurumu düzenlenmis ve hangi hallerde iddianamenin iade edilecegi hususu siralanmistir. 174. madde incelendiginde iddianame yerine geçen ve iddianame hükmünde olan bazi belgelerin iade edilecegi hususu yer almamistir. CMK'nin 175/1. maddesinde ise kovusturma evresinin iddianamenin kabulü ile baslayacagi açikça belirtilmistir. 5237 sayili CMK'nin bu maddeleri incelendiginde iddianame ile davanin açilacagi, iddianame ile kovusturma evresine baslanacagi açiktir. Ancak mevzuatimiz, bazi hallerde iddianame olmadan da kamu davasinin açilabilmesine ve kisilerin ceza mahkemesinde yargilanabilmelerine izin vermekte idi. Memurlarla ilgili "Lüzum-u Muhakeme Karari" ve Yüce Divan sifatiyla Anayasa Mahkemesi'ne açilan davalarda, TBMM tarafindan tanzim edilen belgeler, bu nitelikteki belgelerdendir. Açilan davalarda bu tür belgeler, iddianame yerine geçmekte, dogrudan mahkemelere gönderilmekte ve yargilama bu belgelere göre yapilmaktadir.
CMK m.174 iddianamenin iadesinden bahsettigi için, iddianame yerine geçen belgelerde (CMK m. 191/3-b) iade hususunun gündeme gelip gelmeyecegi tartismalidir.
5271 sayili CMK'da iddianame yerine geçen bu belgelere iliskin hükümlerin ayrica yer almasinin bir zorunluluk oldugunu düsünmekteyiz. Belirtilen maddeler dikkate alindiginda, görülmekte olan bir ceza davasinda iddianamenin bulunmasi bir zorunluluk olarak ortaya çikmistir. Bu belgelere iliskin bir düzenleme yer almamasina ragmen, mahkemelerin bu belgeleri, CMK'nin 174. maddesine atif yaparak kabul ettikleri görülmektedir. Bu nedenle iddianame yerine geçen bu belgeler, CMK'nin 170. maddesi dikkate alinarak tanzim edilmeli, ayrica bu belgelerle ilgili CMK'nin 174. maddesi geregince iade gerekçeleri tespit edildigi takdirde, gönderildikleri makama iade edilmeleri gerekmektedir. Nitekim uygulamada son sorusturmanin açilmasina dair kararin iade edildigi görülmektedir36.
Dava zamanasimini kesen sebeplerin yer aldigi 5237 sayili TCK'nin 67/2. maddesinin (c) bendinde "suçla ilgili iddianame düzenlenmesi" neticesinde dava zamanasiminin kesilecegi belirtilmistir.
Dava zamanasimini kesen sebeplerin yer aldigi 5237 sayili TCK'nin 67. maddesi incelendiginde son sorusturmanin açilmasina dair kararlarin dava zamanasimini kesecegi hususunda herhangi bir belirlemenin yer almadigi görülecektir. Dolayisiyla iddianamenin olmadigi, baska bir ifade ile son sorusturmanin açilmasina dair karar ile yürütülen yargilamalarda, bu kararlarin dava zamanasimini kesmeyecegi unutulmamalidir.
Tüm bu hükümlere ragmen 5271 sayili CMK'nin 191. maddesinin 3. fikrasinin (a) bendinde sanigin açik kimliginin saptanacagi, kisisel ve ekonomik durumu hakkinda kendisinden bilgi alinacagi belirtildikten sonra (b) bendinde ; "...Iddianame veya iddianame yerine geçen belgede yer alan suçlamanin dayanagini olusturan eylemler ve deliller ile suçlamanin hukuki nitelendirmesi anlatilir." hükmü yer almaktadir.
5271 sayili CMK ve 5237 sayili TCK'nin tamami incelendiginde yalnizca bu hükmün yer almasi, dava zamanasimini kesen sebepler arasinda son sorusturmanin açilmasina dair kararin yer almamasi bir çeliski olarak ortaya çikmistir. Yargitay 8. Ceza Dairesi, "...savci tarafindan tanzim edilen müsadereye iliskin talep yazisinin, bir süpheli hakkinda düzenlenmis iddianame niteliginde olmadigi belirtilmis ve buna iliskin iddianamenin iadesi kararinin yerinde olmadigini" ortaya koymustur37.
Doktrinde ÖZBEK vd., iddianame yerine geçen belgelerin iddianamenin iadesine konu olmasinin mümkün olmadigini, CMK'nin 174. maddesinde iddianameden bahsedildigini, diger belgelerden bahsedilmedigini ve bu sekildeki düzenlemenin uygun olmadigini belirtirken38, ÖZTÜRK ise iddianamenin iadesi kurumunun 5271 sayili CMK'nin en büyük yeniliklerinden biri oldugunu, iddianame düzenleme konusunda tek yetkilinin savciliklar oldugunu, bu nedenle özel sorusturma kurallari geregi sorusturmayi kimin yaptiginin önemi olmaksizin hazirladiklari fezlekeyi mahkemeye sunmayip, dogrudan savciya göndermesi gerektigi ve savcinin bu fezlekeye göre iddianame hazirlamasi gerektigini belirtmis, ancak bu iddianamenin yetkili ve görevli mahkemeye sunulmasindan sonra ara muhakeme evresinin baslayacagini belirtmistir39.
Belirtmek gerekir ki, CMK'nin belirtilen hükümleri uyarinca görülmekte olan bir davada iddianamenin bulunmasi bir zorunluluktur. Iddianame yerine geçen bu belgelerle davalarin açilmasi, Cumhuriyet savcilarinin görevinin idari kurullara devredilmesi anlamina gelecektir. Anayasamizda yer alan Kanunlar Önünde Esitlik ilkesinin temini açisindan açilan bütün davalarda iddianamenin bulunmasi bir zorunluluktur.
Son sorusturmanin açilmasina karar verecek olan idari kurul sorusturma asamasinda verilecek olan tedbirlerden arama, el koyma, tutuklama, gözaltina alma gibi kararlar veremeyecek, toplanmasi gereken delilleri toplayamadan hatta bazi delillerin karartilmasina izin vererek sorusturmayi bitirecektir. Idari kurul TCK'da ve CMK'da yer alan ve sanik lehine olan hükümleri uygulayamayacak, bu yönden de süpheli aleyhine durumlar olusacaktir. Son sorusturmanin açilmasina dair karari veren idari kurul, bir savcilik makami gibi hareket ederek islendigi iddia edilen fiille ilgili yeterli süphenin olup olmadigini takdir edecektir. Bu durum adeta savcilik makaminin yetki ve görevlerinin yetkisiz bir kurula devredildigi anlamina gelmektedir40. Memurlar disindaki diger tüm süpheliler hakkinda sorusturma asamasi savcilik makami tarafindan yürütülüp tamamlanirken, memurlar hakkinda savcilik makaminin üzerinde olmayan idari bir kurul tarafindan sorusturmanin yürütülmesi, Anayasa'nin temelini olusturan ve 10. maddesinde düzenlenen kanunlar önünde esitlik ilkesine açikça aykirilik teskil etmektedir.
KAYNAKÇA
ARSLAN, Sadettin, Sorusturma Evresi, Seçkin Yayinevi, 2007
CENTEL, Nur - ZAFER, Hamide, Ceza Muhakemesi Hukuku, Beta Yayinevi, 2020
GÖKCEN, Ahmet - BALCI, Murat - ALSAHIN, M.Emin - ÇAKIR, Kerim, Ceza Muhakemesi Hukuku, Adalet Yayinevi, 2020
KARAKURT, Ahu, Türk Ceza Muhakemesinde Iddianamenin Iadesi, Türkiye Barolar Birligi Dergisi, 2009, Sayi 82
ÖZTÜRK, Bahri (Ed.), Nazari ve Uygulamali Ceza Muhakemesi Hukuku, Seçkin Yayinevi,2021
ÖZBEK, Veli Özer - DOGAN, Koray - BACAKSIZ, Pinar, Ceza Muhakemesi Hukuku, Seçkin Yayinevi, 2021
TÜRK, Bedir, Teoride ve Uygulamada Iddianamenin Iadesi, Selçuk Üniversitesi Adalet Meslek Yüksekokulu Dergisi, C. 4, S. 1, 2021
YENISEY, Feridun - NUHOGLU, Ayse, Ceza Muhakemesi Hukuku, Seçkin Yayinevi, 2021
Kazanci Hukuk Otomasyon Programi (kazanci.com.tr)
Sinerji Mevzuat Programi (sinerjimevzuat.com.tr)
Lexpera Hukuk Bilgi Sistemi (www.lexpera.com.tr)
* Avukat, Istanbul Barosu, mustafa@mustafatirtir.com
** Arastirma Görevlisi, Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi, Hukuk Fakültesi, Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku Anabilim Dali
1. GÖKCEN, Ahmet - BALCI, Murat - ALSAHIN, M.Emin - ÇAKIR, Kerim, Ceza Muhakemesi Hukuku, Adalet Yayinevi, 2020, s.561
2. TÜRK, Bedir, Teoride ve Uygulamada Iddianamenin Iadesi, Selçuk Üniversitesi Adalet Meslek Yüksekokulu Dergisi, C. 4, S. 1, 2021, s. 53-99.
3. YENISEY, Feridun - NUHOGLU, Ayse, Ceza Muhakemesi Hukuku, Seçkin Yayinevi, 2021, s.718
4. ÖZTÜRK, Bahri (Ed.), Nazari ve Uygulamali Ceza Muhakemesi Hukuku, Seçkin Yayinevi, 2021, s.619; ÖZBEK, Veli Özer - DOGAN, Koray - BACAKSIZ, Pinar, Ceza Muhakemesi Hukuku, Seçkin Yayinevi, 2021, s.459; YENISEY - NUHOGLU, s.719, dp.508; GÖKCEN – BALCI – ALSAHIN - ÇAKIR, s.560
5. 5271 sayili CMK'nin 225/1. maddesine göre, hükmün konusunun iddianamede gösterilen eylemden ibaret oldugu; saniklar hakkinda iddianame ile hirsizlik ve konut dokunulmazliginin ihlali suçlarindan kamu davasi açilirken kapiya zarar verildiginden bahsedilmesinin mala zarar verme suçundan da dava açildigini göstermeyecegi, dava konusu yapilan eylemin açikça ve bagimsiz olarak gösterilmesi gerekeceginden saniklar hakkinda mala zarar verme suçlarindan iddianame ile açilmis bir dava bulunmadigi gözetilmeden bu suçtan da mahkumiyet hükmü kurulmasi...bozmayi gerektirmis. Yargitay 17. Ceza Dairesi'nin 08.11.2018 tarihli ve 2016/13940 E. ve 2018/14045 K. sayili karari (www.lexpera.com.tr)
6. Cumhuriyet Bassavciliginin 22.06.2020 tarihli, 2018/7566 sorusturma, 2020/9011 Esas, 2020/6709 iddianame numarali evraki ile açilan kamu davasi yönünden mevcut delil durumu, taraf beyanlari ve dosya kapsamina göre yargilamanin yapilarak 5271 sayili CMK'nin 223. maddesinde düzenlenen ve davayi sonlandirici nitelikte bir karar verilmesi gerektigi gözetilmeden "karar verilmesine yer olmadigina" karar verilmesinde isabet görülmemistir. Yargitay 1. Ceza Dairesi'nin 19.09.2022 tarihli ve 2022/7808 E. ve 2022/7030 K. sayili karari (www.lexpera.com.tr)
7. Dosyada basit yargilama usulünu?n uygulanacagi ancak Uyap sisteminde su?phelinin kayitli adresinin bulunmadigi gerekçesi ile iddianamenin iadesine karar verilmis ise de, CMK'nin 170. maddesinde su?phelinin adresinin iddianamede gösterilmesinin zorunlu olmamasi nedeniyle iddianamenin bu sebeple iade edilmesi mu?mku?n bulunmamaktadir. Böylece iddianamenin iadesine itirazin kabulu? yerine reddine dair mercii kararinda isabet göru?lmemistir. Yargitay 1. Ceza Dairesi'nin 24.05.2021 tarihli ve 2021/8320 E. ve 2021/8714 K. sayili karari (www.kazanci.com.tr, Erisim Tarihi: 24.01.2022)
8. Dosya kapsamina göre, ... Cumhuriyet Bassavciliginca du?zenlenen 04/11/2019 tarihli iddianamenin ... 2. Asliye Ceza Mahkemesi'nin 08/11/2019 tarihli karariyla, "Her ne kadar su?phelinin savunmasinin alinmamasi iade sebebi olmasa da su?pheli ...'in savunmasi alinmamis, deliller toplanmamistir. Söyle ki; su?phelilerden ....'in savunmasi alinmis, ... savunmasinda "... .com isimli sitenin sahibi oldugunu, 13 yildir bu isi yaptigi, ...in alt bayisi oldugunu, ...in 174,20 TL lik faturanin ödenmesi için siparis geçildigi, entegrasyon araciligi ile ... .net isimli siteye yönlendirdigini, sitenin sahibininde ... oldugunu " belirtmis, ... .com isimli sitenin sahibinin kim oldugunun arastirilmadigi, ...'in alt bayisi oldugunun tespitinin alt bayilik sözlesmesi ile yapilmadigi, ... net isimli sitenin sahibinin ... olduguna dair tespitin yapilmadigi, yine B.'in belirttigi sekilde entegrasyonun gerçeklesip gerçeklesmedigi ile ilgili Siber Suçlarla Mu?cadele Emniyet Mu?du?rlu?gu?nu?n raporunun olmadigi, delillerin toplanmadigi, sadece su?pheli B.'in beyani ile iddianame du?zenlendiginden" bahisle iddianamenin iadesine karar verilmesine mu?teakip, Cumhuriyet Savciligi tarafindan bu iade karari u?zerine su?pheli hakkinda daha önce de dosya arasinda yer alan bilgilere göre hakkinda baska bir suçtan dolayi yakalama karari bulundugu, yeniden yapilan arastirma sonucunda da su?phelinin bulunamadigi, belirtilen tanigin ise önceden beyani alinmasina karsin yeniden beyani alinarak, Siber Suçlarla Sube Mu?du?rlu?gu?nden de rapor tanzim edildikten sonra du?zenlenen 25/02/2020 tarihli iddianamenin, bu kez de ... 2. Asliye Ceza Mahkemesi'nin 04/03/2020 tarihli karariyla "... Cumhuriyet Bassavciliginin yaptigi arastirmalar neticesinde alt bayilik sözlesmesine yine ulasilamadigi, ....'in beyaninda alt bayilik sözlesmesinin sanal oldugu, fiziki olarak elinde bulunmadigi belirtildiginden halen sadece...'in beyani disinda bir delil olmadigi, ....com ve ...net isimli sitelerin sahibinin kim oldugu ile ilgili ... Valiligi Il Emniyet Mu?du?rlu?gu? Siber Suçlarla Mu?cadele Sube Mu?du?rlu?gu?nden Arastirma Raporu alinsa da, raporda sitelerin tespitine ulasilamadigi ve site sahiplerinin kim oldugunun bilinemeyecegi, yine entegrasyonun gerçeklesip gerçeklesmedigi ile ilgili de raporda tespitin yapilamadiginin belirtildigi, halen tanik...'in beyani disinda delil olmadigi, tanik B. ile su?pheli arasinda bahsi geçen faturayi hangisinin hangi sekilde belirtilen kredi kartindan çektigi ile ilgili olayin örgu?su?nde menfaat çatismasi da bulundugundan, yerlesik Yargitay Kararlarina göre baskaca somut delil olmadiginda su?phelinin savunmasi alinmadan iddianame du?zenlenemeyeceginden" gerekçesiyle tekrar iddianamenin iadesine karar verildiginin anlasildigi, sanigin yakalanip ifadesinin alinabilmesi için makul arastirmanin yapildigi ancak somut olayda tanigin su?pheye dayali anlatimi disinda Emniyet Mu?du?rlu?gu?'nce herhangi bir maddi delile ulasilabilmenin teknik olarak mu?mku?n olmadigi seklindeki tespit ve degerlendirmesi karsisinda; iddianamenin iadesi kararinin yerinde oldugu ve itirazin reddine dair ... 1. Agir Ceza Mahkemesinden verilip kesinlesen 17/03/2020 tarih ve 2020/171 Degisik Is sayili kararin yerinde olmasindan dolayi kanun yararina bozma isteminin REDDINE, 08/12/2020 tarihinde oybirligiyle karar verildi." Yargitay 2. Ceza Dairesi'nin 08.12.2020 tarih ve 2020/22300 E. ve 2020/14834 K. sayili karari (www.kazanci.com.tr, Erisim Tarihi: 24.01.2022)
9. 5271 Sayili CMK'nin 170/2. maddesinde, sorusturma evresi sonunda toplanan deliller, suçun islendigi hususunda yeterli su?phe olusturuyorsa, Cumhuriyet savcisinin iddianame du?zenleyecegi belirtilip, 174. maddesinde hangi hallerde iddianamenin iade edilecegi sinirli olarak sayilmistir. Adres bilgilerinin temin edilmemesi CMK'nin 174. maddesinin 1. fikrasinda du?zenlenen iddianamenin iadesi sebepleri arasinda yer almadigi gibi, su?phelinin/suça su?ru?klenen çocugun ifadesinin alinamamasi durumunun ayni fikranin ( b ) bendinde belirtilen, suçun su?butuna etki edecek delillerden de olmamasi ve dosya kapsaminda yer alan suça su?ru?klenen çocugun parmak izi ve fotograf kayit formu bilgilerinden de açik kimlik bilgilerinin belirlendiginin anlasilmasi karsisinda, iddianamenin iadesi kararina itirazin kabulu? yerine yazili sekilde reddine karar verilmesi nedeniyle kanun yararina bozma istemi yerinde göru?ldu?gu?nden, ( ... ) Çocuk Agir Ceza Mahkemesinden kesin olarak verilen 25.12.2020 tarihli ve 2020/485 D. Is sayili kararin, 5271 Sayili Ceza Muhakemesi Kanunu'nun 309. Maddesinin 3. fikrasi uyarinca bozulmasina, ayni maddenin 4. fikra ( a ) bendi uyarinca sonraki islemlerin itiraz merciince yerine getirilmesine, 05.07.2021 tarihinde oybirligiyle karar verildi. Yargitay 2. Ceza Dairesi'nin 05.07.2021 tarihli ve 2021/11763 E. ve 2021/13647 K. sayili karari (www.kazanci.com.tr, Erisim Tarihi: 24.01.2022)
10. Suç tarihinde magdurun 4 yasinda oldugu, sorusturma kapsaminda magdurun annesinin beyaninin alindigi, adli raporunun du?zenlendigi ve iddianamenin iadesi sebepleri arasinda mu?stakilen magdurun beyaninin alinmamis olmasinin sayilmadigi da gözetilerek itirazin kabulu? yerine yazili sekilde reddine karar verilmesinde isabet göru?lmemistir. Yargitay 1. Ceza Dairesi'nin 29.03.2021 tarihli ve 2021/6832 E. ve 2021/5364 K. sayili karari (www.kazanci.com.tr, Erisim Tarihi: 24.01.2022);
- "Mu?steki ...'a ait olan ancak uzun yillardir bos olarak bulunan tek katli evin giris kapisinin zorlanmak suretiyle açilarak 6 adet PVC cam çerçevesinin söku?lu?p çalinmaya kalkisilmasi seklinde gerçeklesen somut olayda, mu?stekinin beyaninin alinamamis olmasinin, CMK'nin 174. maddesinin 1. fikrasinda du?zenlenen iddianamenin iadesi sebepleri arasinda yer almadigi gibi, bu hususun -atili suçlarin hiçbirisinin takibinin sikayete bagli olmamasi da nazara alindiginda- ayni fikranin ( b ) bendinde belirtilen, suçun su?butuna etki edecek delillerden de olmamasi ve dosya kapsaminda, mu?stekinin uzun yillardir yurt disinda yasadigindan beyaninin alinamadiginin, ancak kimlik bilgilerinin belirlendiginin anlasilmasi karsisinda, iddianamenin iadesi kararina itirazin kabulu? yerine yazili sekilde reddine karar verilmesi nedeniyle kanun yararina bozma istemi yerinde göru?ldu?gu?nden..." Yargitay 2. Ceza Dairesi'nin 05.07.2021 tarihli ve 2021/11760E. ve 2021/13654K. sayili karari (www.kazanci.com.tr, Erisim Tarihi: 24.01.2022)
11. TÜRK, Bedir, s. 65.
12. "Iddianamedeki deliller basligi altinda dayanilan kanitlarin nelerden ibaret oldugunun gösterildigi ve sanigin eyleminin anlatildigi bölümde sözü edilen kanitlarin eylemin hangi asamasina iliskin oldugunun da anlasilir durumda bulundugu gözetildiginde iade kararina dayanak yapilan yasal nedenlerin olayda gerçeklesmedigi..." Yargitay 4. Ceza Dairesi'nin 18.10.2006 tarihli ve 6696/15398 sayili karari, Akt. ÖZBEK-DOGAN-BACAKSIZ, s.465
13. ÖZBEK-DOGAN-BACAKSIZ, s.465
14. GÖKCEN-BALCI-ALSAHIN-ÇAKIR, s.562
15. "Magdur ...'nin sorusturma asamasinda ilçe jandarma komutanliginda verdigi 10.01.2014 tarihli ifadesinde, aracin arkasinda birlikte oturduklari Urfa'da asker olan sahsin kendisinin burnuna elinin tersi ile vurdugunu beyan ettigi, araci kullanan diger süphelinin kendisine yönelik darp eyleminde bulunduguna dair herhangi bir iddia ileri sürmedigi , ... düzenlenen iddianamede, süphelilerin istirak iradesiyle müstekiyi darp ettikleri iddia edilmesine ragmen, bu iddiayi ortaya koyacak bir delilin iddianamede gösterilmedigi ve dolayisiyla olayla iliskilendirilmedigi, bu nedenle 5271 sayili Ceza Muhakemesi Kanunu'nun 174/1-a maddesi delaletiyle 170/4 maddesi geregince verilen iade kararinin yerinde olduguna..." Yargitay 11.Ceza Dairesi'nin 26.03.2015 tarihli ve 21917E. ve 24294 K. sayili karari, Akt. GÖKCEN-BALCI-ALSAHIN-ÇAKIR, s.562
16. YENISEY-NUHOGLU, s.719; GÖKCEN-BALCI-ALSAHIN-ÇAKIR, s.562
17. "Su?phelinin bu miktari sikayetçi kuruma ödemesi halinde hakkinda dava açilmayacagina dair bir bildirimde bulunularak sonucuna göre hukuki durumunun belirlenmesi gerektigi gözetilmeden bilirkisiye dosya u?zerinden ve sadece zarar tespitine yönelik yaptirilan incelemeyle yetinilmesi..." Yargitay 2. Ceza Dairesi'nin 19.01.2021 tarihli ve 2020/22296 E. ve 2021/1005 K. sayili karari (www.kazanci.com.tr, Erisim Tarihi: 24.01.2022); Ayni yönde bkz. Yargitay 2. Ceza Dairesi'nin 21.12.2020 tarihli ve 2020/17834E. ve 2020/15874K. sayili karari (www.kazanci.com.tr, Erisim Tarihi: 24.01.2022)
18. "Mu?stekinin isyerine hirsizlik amaciyla girildigi, isyerinin alt katinda bulunan bu?rodaki buzlu camin kirildigi ancak bir sey alinmadan eylemin tamamlandigi somut olayda, su?phelinin sorusturma asamasindaki beyanlarinda isyerine açik olan pencereden zarar vermeden girdigini, suça konu buzlu cami kendisinin kirmadigini, camin zaten daha önceden kirilmis oldugunu söyleyerek mala zarar verme suçunu kabul etmedigi ve mala zarar verme suçundan olusan zarari karsilamak istedigine dair de bir beyaninin olmamasi karsisinda; Cumhuriyet Savcisinin su?pheliye etkin pismanligi ihtar yoluyla bildirmesi, su?pheliyi lehe kanun maddelerinden yararlanmaya zorlamasinin yasal olarak mu?mku?n olmadigi, kanunun Cumhuriyet Savcisina böyle bir görev de vermedigi, su?phelinin etkin pismanliktan yararlanmak için bizzat Cumhuriyet Bassavciligina mu?racaati gerektigi gibi, 5271 Sayili Kanun'un 174. maddesi içerigine göre de; Cumhuriyet Savcisi tarafindan etkin pismanlik halinin hatirlatilmamasinin iddianamenin iadesi nedenleri arasinda yer almadigi, TCK'nin 168/5. fikrasindaki du?zenleme kapsaminda bir hususunda somut olayda bulunmadigi gözetilmeden..." Yargitay 2. Ceza Dairesi'nin 16.03.2021 tarihli ve 2021/747E. ve 2021/5583K. sayili karari (www.kazanci.com.tr, Erisim Tarihi: 24.01.2022)
19. Kanundaki iade sebebi önceden "suçun sübutuna etki edecegi mutlak sayilan bir delilin toplanmamis olmasi" iken 17.10.2019 tarih ve 7188 sayili kanunla "suçun sübutuna dogrudan etki edecek mevcut bir delil toplanmadan düzenlenen" olarak degistirilmistir. Bu degisikligin nedeni ise Yargitay'in içtihat degistirmesine imkan saglamak oldugu belirtilmistir. Bkz. YENISEY-NUHOGLU, s.720, dpn.510
20. YENISEY-NUHOGLU, s.719
21. "...Iddianamenin iadesi kararinda belirtilen "mu?steki hakkinda ... Egitim ve Arastirma Hastanesi tarafindan du?zenlenmis 22.07.2020 tarihli adli raporda yaralanmanin basit tibbi mu?dahale ile giderilebilir nitelikte olup olmadigi konusunda bir tespit bulunmadigi, bu rapora istinaden iddianame tanzim edildigi, bu sekilde suçun sübutuna dogrudan etki edecek mevcut bir delil toplanmadan iddianame du?zenlendigi" seklinde gerekçelerin CMK'nin 174/1-b maddesi uyarinca suçun su?butuna dogrudan etki edecek nitelikte olmadigi açiktir. Öte yandan, basit yargilama usulu?ne iliskin 5271 Sayili CMK'nin 251/2. maddesinin son cu?mlesinde toplanmasi gereken belgelerin, ilgili kurum ve kuruluslardan talep edilecegi du?zenlenmistir. Böylece yargilama asamasinda basit yargilama usulu?nu?n uygulanmasina karar verilmesi halinde magdurun adli raporundaki eksikligin mahkemece giderilmesi mu?mku?n bulunmaktadir. Mahkeme adli rapor aldiktan sonra suçun basit yargilama usulu? kapsaminda olmadigini tespit ederse yargilamaya genel hu?ku?mlere göre devam edecektir. Böylece, iddianamenin iadesine iliskin karara yönelik itirazin kabulu?ne iliskin mercii kararinda isabetsizlik göru?lmemistir." Yargitay 1. Ceza Dairesi'nin 05.04.2021 tarihli ve 2021/6843E. ve 2021/5991K. sayili karari (www.kazanci.com.tr, Erisim Tarihi: 24.01.2022) ;
"...Asliye Ceza Mahkemesince su?phelinin ceza ehliyetinin bulunup bulunmadigi hususunda tek hekim tarafindan du?zenlenen rapor alindigindan bahisle suçun su?butuna etki edecegi mutlak sayilan mevcut bir delilin toplanmadigi gerekçe gösterilerek iddianamenin iadesine karar verilmis ise de; su?phelinin akil hastaligina iliskin raporunda belirtilen eksikligin suçun su?butuna etki edecegi mutlak sayilan mevcut delil niteliginde bulunmadigindan, iddianamenin iadesi nedeni olamayacaktir. Böylece iddianamenin iadesine itirazin kabulu? yerine reddine dair mercii kararinda isabet göru?lmemistir." Yargitay 2. Ceza Dairesi'nin 01.11.2021 tarihli ve 2021/11559 E. ve 2021/13763 K. sayili karari (www.kazanci.com.tr, Erisim Tarihi: 24.01.2022)
22. Telefonla rahatsiz ettigine dair iddia disinda bir delil bulunmadigi ve kovusturmaya yer olmadigina karar verilmesi gerektiginden bahisle iddianame iade edilmis ise de... kamu davasinin açilmasi gerekip gerekmedigi yönünde delilleri takdir yetkisinin Cumhuriyet Savciligi'na ait oldugu, bu takdirin kullanilmasinin iade sebebi olamayacagi, mevcut delillerin mahkemesince degerlendirilmesi gerektigi gözetilmeden itirazin kabulü yerine reddine karar verilmesinde isabet görülmediginden..." Yargitay 2. Ceza Dairesi'nin 03.07.2006 tarihli ve 2006/6139E. ve 2006/12759K. sayili karari, (www.sinerjimevzuat.com.tr, Erisim Tarihi: 18.01.2022)
23. ÖZTÜRK, s.622
24. GÖKCEN-BALCI-ALSAHIN-ÇAKIR, s.563
25. "Göçmen kaçakçiligi suçunda korunan hukuki yarar uluslararasi toplum düzeni olup menfaat karsiligi ülkeye sokulan veya ülkeden çikarilan kisilerin suçun yasal magduru durumunda bulunmayip suçun konusunu olusturmalari nedeniyle, suçun konusu olan Pakistan uyruklu ...'in beyaninin alinmamasi, suçun sübutuna etki eden mutlak bir delil olarak degerlendirilmemekle bu husus iddianamenin iadesi nedeni olarak görülmemistir." Yargitay 18. Ceza Dairesi'nin 18.01.2016 tarihli ve 2016/30831E. ve 2016/682K. sayili karari, Akt. GÖKCEN-BALCI-ALSAHIN-ÇAKIR, s.563
26. "Sorusturma konusu suçun dosya kapsamina göre TCK 151/1. maddesine uydugu ve bu nedenle uzlasma kapsaminda oldugu, kamu davasi açilmasi içinde yeterli su?phenin bulundugu olayda bu asamada Cumhuriyet savcisinin sorusturma dosyasini CMK 253/4. maddesinin 1. cu?mlesi geregi uzlastirma bu?rosuna göndermesi, bu?roca geregine tevessu?l edilmesi, bu islemler sirasinda uzlastirma bu?rosunca 02/12/2016 tarihli Resmi Gazete'de yayimlanarak yu?ru?rlu?ge giren 6763 Sayili Ceza Muhakemesi Kanunu ile Bazi Kanunlarda Degisiklik Yapilmasina Dair Kanun'un 34. maddesiyle degisik 5271 Sayili Kanun'un 253. maddesinin 6. fikrasinda yer alan, "Resmi mercilere beyan edilmis olup da sorusturma dosyasinda yer alan adreste bulunmama veya yurt disinda olma ya da baska bir nedenle magdura, su tan zarar görene, su?pheliye veya bunlarin kanun temsilcisine ulasilamamasi halinde, uzlastirma yoluna gidilmeksizin sorusturma sonuçlandirilir." ve Ceza Muhakemesinde Uzlastirma Yönetmeliginin 7/12. maddesinde yer alan, "Resmi mercilere beyan edilmis olup da sorusturma veya kovusturma dosyasinda yer alan adreste bulunmama veya yurt disinda olma ya da baska bir nedenle magdura, suçtan zarar görene, su?pheliye, saniga veya kanun temsilcisine ulasilamamasi halinde sorusturma veya kovusturma konusu suçla ilgili uzlastirma yoluna gidilmez." seklinde belirtilen çerçevede magdura, suçtan zarar görene, su?pheliye veya bunlarin kanuni temsilcisine ulasilamamasi halinde bu hususlari tespit ile dosyayi ilgili Cumhuriyet savcisina iadesi, Cumhuriyet savcisi tarafindan uzlastirma yoluna gidilmeksizin sorusturmanin sonuçlandirilmasi seklinde uygulama yapilmasi gerektigi gözetilmeden, lekelenmeme hakkini da önceleyen uzlasma mu?essesesine basvurulmadan, dosya uzlastirma bu?rosuna gönderilmeden, iddianame du?zenlenmis bulunmasi karsisinda, iddianamenin iadesi ve bu karara iliskin itirazin reddi kararinin yerinde oldugu anlasilmakla (KONYA) 9. Agir Ceza Mahkemesinden verilen 04/11/2020 tarihli ve 2020/721 Degisik Is sayili karara yönelik kanun yararina bozma isteminin REDDINE, 29/09/2021 tarihinde oybirligiyle karar verildi." Yargitay 2. Ceza Dairesi'nin 29.09.2021 tarihli ve 2021/14727E. ve 2021/15528K. sayili karari (kazanci.com.tr, Erisim Tarihi: 24.01.2022)
27. ÖZBEK-DOGAN-BACAKSIZ, s.471; "Açiklanan nedenlerle; sikayetçi süpheli...'in üzerine atili basit yaralama, tehdit ve hakaret suçlarinin uzlastirmaya tabi olmasina karsin, uzlastirma islemleri yerine getirilmeksizin düzenlenen iddianamenin CMK'nin 174/1-c maddesi geregince iadesine dair ... 2. Asliye Ceza Mahkemesi'nin 02.09.2017 tarihli ve 2017/398 iddianame degerlendirme sayili karari yasaya uygun olup, anilan karara yönelik itirazin reddi yerine kabulüne ve iddianamenin iadesi kararinin kaldirilmasina iliskin ... 6. Agir Ceza Mahkemesi'nin 31.10.2017 tarihli ve 2017/1007 Degisik Is sayili kararinda isabet bulunmamaktadir." Yargitay 4. Ceza Dairesi'nin 04.10.2018 tarihli ve 2018/4581E.,2018/16454K. sayili karari (www.kararara.com, Akt. ÖZBEK-DOGAN-BACAKSIZ, s.471, dp.513)
28. ÖZBEK-DOGAN-BACAKSIZ, s.471
29. "...Asliye Ceza Mahkemesince, ''Su?phelilerin cezalandirilmasi talep edilen sevk maddelerinin yanlis yazilmis olmasi'' gerekçesiyle iddianamenin iadesine karar verilmis ise de, 5271 Sayili Ceza Muhakemesi Kanunu'nun 170/3. maddesinde iddianamede nelerin gösterilecegi, ayni Kanun'un 174/1. Maddesinde iddianamenin hangi hallerde iadesine karar verileceginin belirtildigi, anilan Kanun'un 170/2. maddesinde yer alan "Sorusturma evresi sonunda toplanan deliller, suçun islendigi hususunda yeterli su?phe olusturuyorsa; Cumhuriyet savcisi, bir iddianame du?zenler." hu?kmu? uyarinca Cumhuriyet Savcisinin dava açmasinin zorunlu oldugu ve suçun hukuki nitelendirilmesinin de Cumhuriyet Savcisina ait oldugu, bu durumda mahkemece, iddianamede gösterilen olaylarla ilgili olarak ibraz edilen deliller ve yargilama sirasinda ibraz edilebilecek deliller birlikte degerlendirilerek yargilama sonucuna göre bir karar verilmesi gerekecegi, iddianame ile dava konusu yapilan eylem disinda baska bir eylemin daha dava konusu yapilmasi gerektirdigini du?su?nen mahkemenin bu hususu ayrica ihbara konu yapabilecegi, mahkemenin iddianamedeki eylem ve su?pheli ile bagli olup sevk maddelerinin yanlis veya eksik gösterilmesi sebebiyle iade karari veremeyecegi, 5271 Sayili Ceza Muhakemesi Kanunu'nun 174/2. maddesinde yer alan "Suçun hukuki nitelendirilmesi sebebiyle iddianame iade edilemez." seklindeki du?zenleme uyarinca mahkemece takdir edilecek hususlar nedeniyle iddianamenin iade edilemeyecegi cihetle, itirazin kabulu? yerine yazili sekilde reddine karar verilmesi..." Yargitay 2. Ceza Dairesi'nin 13.04.2021 tarihli ve 2021/1242E. ve 2021/8113K. sayili karari (www.kazanci.com.tr, Erisim Tarihi: 24.01.2022)
30. "...Kanunun 174. maddesinde iddianamenin iadesini gerektiren sebepler sinirli olarak sayilmistir. Bunlar arasinda gösterilen "170 inci maddeye aykiri olarak düzenlenen" ibaresi, iddianamenin bu maddede belirtilen sekil unsurlarini tasimasini ifade etmekte olup, "yeterli delil bulunmamasi" anlamini içermez. Süpheli... ile tanik... arasinda olay günü telefon görüsmesi yapildigina iliskin bir beyan olmadigindan, bunlar arasindaki telefon görüsme kayitlari "mevcut bir delil" sayilamaz. Diger yandan, bu kayitlarin Mahkeme tarafindan arastirilmasi da mümkündür. Bu durumlara göre iddianamenin iadesi karari yasaya aykiridir." Yargitay 10. Ceza Dairesi'nin 17/06/2013 tarihli ve 2013/7895E. ve 2013/5910K. sayili karari, (www.sinerjimevzuat.com.tr , Erisim Tarihi:17.01.2022)
31. YENISEY-NUHOGLU, s.726
32. YENISEY-NUHOGLU, s.726
33. TÜRK, Bedir, s. 74-75.
34. "... Cumhuriyet Bassavciliginca du?zenlenen 22.07.2020 tarihli ve 2019/3124 sorusturma, 2020/1397 esas, 2020/198 Sayili iddianamenin ... 1. Asliye Ceza Mahkemesi'nin 27.07.2020 tarihli ve 2020/918 iddianame degerlendirme sayili karari ile iadesine karar verilmistir. Iddianamenin iadesi kararina ... Cumhuriyet Bassavciligi tarafindan UYAP u?zerinden 04.08.2020 gu?nu? saat 19:10'da olusturulan elektronik imzali itiraz dilekçesiyle itiraz edilmistir. Bölge Adliye ve Adli Yargi Ilk Derece Mahkemeleri ile Cumhuriyet Bassavciliklari Idari ve Yazi Isleri Hizmetlerinin Yu?ru?tu?lmesine Dair Yönetmeligin 46/10. maddesinde du?zenlenen 'Elektronik ortamda kanun yolu basvurusu saat 00:00'a kadar yapilabilir' ve 5271 Sayili CMK'nin 331/4. maddesinde yer alan "Adli tatile rastlayan su?reler islemez. Bu su?reler tatilin bittigi gu?nden itibaren u?ç gu?n uzatilmis sayilir." seklindeki du?zenlemeler nazara alindiginda, somut olayda kararin adli tatil su?resi içerisinde teblig edildigi ve itirazin son gu?nu?nu?n de adli tatile denk geldiginin anlasilmasi karsisinda, CMK'nin 331/4. maddesi geregince tatilin bittigi gu?nden itibaren 3 gu?n içinde verilmesinin mu?mku?n oldugu gözetilmeden, isin esasina girmeden yazili sekilde itirazin usulden reddine karar verilmesinde isabet göru?lmemistir." Yargitay 1. Ceza Dairesi'nin 31.05.2021 tarihli ve 2021/ 8849E. ve 2021/9278K. sayili karari (www.kazanci.com.tr, Erisim Tarihi: 24.01.2022)
35. "Su?pheliler ... ve ... haklarinda kasten yaralama suçundan Trabzon Cumhuriyet Bassavciliginca du?zenlenen 26.04.2019 tarihli iddianame, Trabzon 3. Asliye Ceza Mahkemesi'nin 13.05.2019 tarihli karari ile, sorusturma dosyasinda su?pheliler ... ve ... hakkinda darp iddialari bulunmasina karsin, iddianame du?zenlenen su?pheliler haklarindaki iddianin mevcut deliller ile irtibatlandirilmadigindan bahisle iade edilmesini mu?teakip, bu kez önceki iddianamede yer almayan su?pheliler ... ve ... haklarinda yeniden iddianame du?zenlendigi ve Trabzon 3. Asliye Ceza Mahkemesi'nin 20.02.2020 tarihli karari ile du?zenlenen iddianamenin uzlasma hu?ku?mleri uyarinca islem yapilmadigindan bahisle, ilk iade sebebinden farkli gerekçelerle iade edilmesini mu?teakip, anilan karara yönelik merci mahkemesince itirazin kabulu?ne karar karar verilmis ise de;
5271 Sayili Ceza Muhakemesi Kanunu'nun 174/4. maddesinde yer alan "Cumhuriyet savcisi, iddianamenin iadesi u?zerine kararda gösterilen eksiklikleri tamamladiktan ve hatali noktalari du?zelttikten sonra, kovusturmaya yer olmadigi karari verilmesi gerektiren bir durumun bulunmamasi halinde, yeniden iddianame du?zenleyerek dosyayi mahkemeye gönderir. Ilk kararda belirtilmeyen sebeplere dayanilarak yeniden iddianame iadesi yoluna gidilemez" seklindeki emredici du?zenlemeye göre, Trabzon Cumhuriyet Bassavciliginca ilk iadeden sonra taraflari farkli olan yeniden iddianame du?zenlendigi, her iki iddianamenin taraflari birbirinden farkli olmasi nedeniyle, Trabzon Cumhuriyet Bassavciliginca du?zenlenen 11.02.2020 tarihli ikinci iddianamenin mahkemesince 5271 Sayili Kanun'un 174/1. maddesi geregince yeni bir iddianame olarak incelenerek degerlendirilmesi gerektigi gözetilmeksizin, itirazin reddi yerine yazili sekilde kabulu?ne karar verilmesinde isabet göru?lmediginden..." Yargitay 3. Ceza Dairesi'nin 23.11.2020 tarihli ve 2020/23556E. ve 2020/17026K. sayili karari (www.kazanci.com.tr, Erisim Tarihi: 24.01.2022)
36. Yargitay 5.Ceza Dairesi'nin 12.05.2010 tarihli D.Is-39/39, C.Bassavciligi, MD 2010/83277 karara konu olayda; ... 1. Agir Ceza Mahkemesi'nin hakimin rüsvet aldigi iddiasi ile yaptigi sorusturma sonunda verdigi son sorusturmanin açilmasi kararini inceleyen Yarg. 5.CD "...anlatimda suç isnadi bulunmadigi, ... olayin mevcut delillerle iliskilendirilerek açiklanmadigi, 8-Birden fazla süpheli olmasina ve suç tarihleri farkli olmasina ragmen suç tarihinin 2007-2009 olarak belirtildigi, her bir süpheli yönünden suç tarihlerinin ayri ayri gösterilmedigi, 9- Dosya arasinda mevcut gizli izleme tutanaklarinin son sayfalari haricindeki sayfalarinin imzalanmamis oldugu ve iletisimin tespiti tutanaklarinin tasdiksiz oldugu, 10-Son sorusturmanin açilmasina dair kararin sonuç kisminda, süphelilerin lehine olan hususlarin ileri sürülmedigi anlasilmakla, CMK'nin 170. maddesine uygun olarak düzenlenmemis oldugu gerekçesi" ile son sorusturmanin açilmasina iliskin karari iade etmistir. Akt. CENTEL, Nur - ZAFER, Hamide, Ceza Muhakemesi Hukuku, Beta Yayinevi, 2020, s. 630
37. Yargitay 8. Ceza Dairesi'nin 04.10.2005 tarihli ve 2005/2622E. ve 2005/9017K. sayili karari, Akt. KARAKURT, Ahu, Türk Ceza Muhakemesinde Iddianamenin Iadesi, Türkiye Barolar Birligi Dergisi, 2009, Sayi: 82, s.9
38. ÖZBEK-DOGAN-BACAKSIZ, s.461
39. ÖZTÜRK (Ed.), s.619-620
40. ÖZTÜRK (Ed.), s.620
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.
