ÖZ
Günümüzde internet kullanımının yaygınlaşması sonucu elektronik ticaret gelişmiştir. Bu gelişim ile birlikte birtakım yenilikler de ortaya çıkmıştır. Para transferinde klasik ödeme araçlarına alternatif olarak dijital para ve kripto para kavramları hayatımıza girmiştir. Blokchain teknolojisi temelinde olan kripto paralar hızlı bir şekilde yatırım aracına dönüşmüştür. Günümüzde yapılan araştırmalar sonucunda kripto paraların bir varlık olarak mahiyeti anlaşılma sürecindedir. Bu sebeple kripto para ticaretiyle ilgili mevcut makaleleri incelemek ve çalışmaları kavrayabilmek önemlidir.
GİRİŞ
Yirmi birinci yüzyılda gelişen teknoloji sayesinde somut şekilde olan para soyut bir hal alarak kripto paraya dönüşmüştür. Kripto para her geçen gün popülaritesini artırmakta ve yalnız Türkiye'de değil tüm dünyada tercih edilme oranı artan bir para birimi olarak görülmektedir. Gittikçe artan kullanımı ile birlikte kripto paralar, kullanım kolaylığı ve sahip olduğu avantajlar ile birlikte tacirlerin ve yatırımcıların dikkatini çekmektedir.
Bu çalışmamızda birinci bölümde kavramsal çerçevede kripto para ile ilgili yapılan araştırmalar ve akademik makalelerden faydalanılmıştır. Konunun anlaşılması bakımından kripto para varlıkları hakkında kavramsal olarak teknik bilginin aktarılması hedeflenmiştir. İkinci bölümde, Kripto paralara ilişkin yasal düzenlemelerin neler olduğu, dava ve takip konusu bakımından açıklamalar ve değerlendirmeler yapılmıştır. Mevcut hukuksal düzen içerisinde kripto para varlıklarının ne ölçüde değerlendirildiği ve uluslararası hukukta kripto para varlıklarının yasal boyutuna değinilmiştir. Çalışma Sonuç ve Öneriler bölümü ile tamamlanmıştır.
BÖLÜM 1: KAVRAMSAL ÇERÇEVE İLE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR
1.1.KRİPTO PARA KAVRAMI
Türkçe anlamı şifreli para olan kripto, cyripto ve currency kelimelerinin birleşmesinden oluşur (Turan, 2018). Kripto paralar, maddi değeri olan kodlar ile yazılmış veri bütünüdür. Bu paralar elle tutulmayan soyut paralardır ama fiziksel para birimlerine dönüştürülebilmektedir. Kullanımı şifre ile alınıp şifre ile satılmasıyla oluşur. Kripto para birimi, blokzinciri teknolojisine dayalı bir sistemdir (Özdemir, 2021). Bu sistem bankacılık sistemine benzemektedir. Hesap numarası ile başka bir hesap numarasına para gönderilebilmektedir. Bireylerin hesabında ne kadar para olduğunu veri tabanına kaydeden sistem, tanımlanan hesap numarası ile başka bir hesap numarasına para gönderme işlemi sağlamaktadır (Özyürek, 2021). Bu para gönderme işlemi fiziksel bir işlem değildir yalnızca sayılar transfer olmaktadır. Kripto para birimlerinin Blockchain teknolojisinden yararlanmasının sebebi ademi merkeziyetçilik, şeffaflık ve değişmezlik elde etmek içindir (Meunier, 2018).
Ödeme aracı olarak kullanılan kripto paralar, merkezi sisteme bağlı olmadan bireylere ödeme yöntemi sağlayan sanal para sistemidir ve dünyada birçok firma ödeme aracı olarak kripto paraları kullanmaktadır (Atabaş, 2018). Kripto paralar, dijital verilerin iletişimine bağlıdır ve şifreleme yöntemleri kullanarak oluşturulan kurallara uygun bir dizilim sağlamaktadırlar (Farell, 2015).
Kripto paranın avantaj ve dezavantajlarına bakılırsa, avantajları arasında, erişim kolaylığı sayılabilir. Her yerden kullanıcıların kolaylıkla erişebilmesini sağlar. Hızlı ve kolay ödeme sayesinde, ödeme yapmak istenilen kullanıcının cüzdanının adresinin bilinmesi yeterlidir. Takas bakımından diğer takas araçları ile karşılaştırıldığında daha kolay olduğu görülmektedir. Kişiye özel olması yani kullanıcıların izni olmadan özel bilgilerin paylaşılamaması da avantajları arasında sayılabilir (Kaya, 2018). Kripto para sisteminde gerçekleştirilen işlemler düşük komisyon ücreti ile gerçekleştirilir. Bu sistem devlet tarafından yasal dayanaklarla desteklenmediği için vergi avantajı da sağladığı görülmektedir (Kaplanhan F. , 2018).
Dezavantajlarına bakıldığında ise fiyat dalgalanmalarının ani olması nedeniyle kullanıcılar için büyük bir risk taşır (Tüfek, 2017). Yatırımcılarının sanal cüzdanları internet ortamında olduğu için her an korsan saldırısına uğrama riski vardır. Yasa dışı kullanımı nedeniyle de kripto paraların kara para aklamada kullanılması kolaylaşmaktadır (Öztürk, 2014). Bu yasadışı kullanımlara uyuşturucu ticareti, yolsuzluk, vergi kaçakçılığı örnek verilebilir (Tarakcıoglu, 2021). Herhangi bir yasanın denetimine tabi olmadığından dolayı ve devlet tarafından desteklenen bir sistem olarak kullanılmadığı için potansiyel riskler taşımaktadır (Carkacioglu, 2016). Çok fazla kullanıcının kullanmaması sebebiyle yaygın değildir ve pratik olarak kullanımı azdır. Ancak ilerleyen yıllarda kripto para kullanımının yaygınlaşması beklenmektedir.
BÖLÜM 2: KRİPTO PARANIN HUKUKİ MAHİYETİ ile İLGİLİ ÇALIŞMALAR
2.1. Kripto Varlıkların Hukuki Konumu
Kripto para hukuki anlamda da para mıdır sorunu doktrinde tartışma yaratmıştır. Para geçmiş zamanlardan beri mal ve hizmet için kullanılan bir değişim aracı olarak tanımlanabilir. Para tüm uluslararasında değeri bilinen ve kullanılan bir araçtır. Ancak Kripto paralar değişim aracı olarak bakıldığında somut olarak bir varlığı bulunmamasından dolayı tam anlamıyla bir para birimi sayılamaz (Şahin, 2018).
Türk kanunlarına baktığımızda paranın gerçek ve tüzel kişiler arasında kullanımı için Merkez Bankası tarafından basılmış olması gerekir. Kripto para, değişim aracı olarak kullanılan para gibi kullanılmamasının nedenlerine bakıldığında, kripto paralar devlet tarafından basılan resmi para olarak ihracatının olmaması, para gibi toplum tarafından kabul görmemesi ve sınırlı bir kullanımının olması sayılabilir(Turanboy, 2019). Yabancı ve Türk doktrininde Kripto paranın, para olarak sayılmaması hemfikir olarak kabul edilmiştir (Tarakçıoğlu, 2021). Kripto paranın mahiyeti bakımından elektronik para veya kıymetli evrak olarak da görülmemelidir (Özdemir, 2021). Çünkü, dijital ortamda elektronik paralar fiziki parayı temsil ederken kripto paraların gerçek hayatta kullanılan herhangi bir somut değeri temsil etmemesinden kaynaklı kripto paraların elektronik para olarak değerlendirilmemesi gerekir (Carkacioglu, 2016).
Sanal paraların Türk doktrininde de yabancı hukuk doktrininde de itibari para olarak değerlendirilmemesi konusunda açıklamalar vardır. Sermaye Piyasası Kanunu'na göre menkul kıymet; "Ortaklık veya alacaklılık sağlayan, belli bir meblağı temsil eden, yatırım aracı olarak kullanılan, dönemsel gelir getiren, misli nitelikte, seri halinde çıkarılan, ibareleri aynı olan ve şartları Kurulca belirlenen kıymetli evrak..." olarak tanımlanmıştır (Turanboy, 2019).
Bu tanımdan hareketle menkul kıymetin özellikleri; ortaklık ve alacak hakkı sağlama, belirli bir para miktarını temsil etme, yatırım aracı olarak kullanılma, dönemsel olarak yani belirli aralıklarla gelir getirme, ibareleri aynı olma, seri olarak çıkarılma, misli nitelikte olma ve kıymetli evrak niteliğinde olma olarak sıralanabilir (Adıgüzel, 2022).
Kanaatimizce, kripto varlıkların para olarak nitelendirilmesi mümkün değildir. Modern hukuklarda görüldüğü üzere bizim hukukumuzda da para kavramına özel sonuçlar bağlanmıştır. Özel sonuçlar çerçevesinde olan hukuk nesnesinin genişletilerek para olarak nitelendirilmesi sakıncalı bir durum yaratmaktadır. Kripto varlıkların devlet egemenliğinde olan para kavramı sayılmamasının sebeplerinden biri para kavramının merkezi bir kavram olmasından kaynaklanmaktadır.
Kripto paranın özelliklerine bakıldığında ise satın alan kişiye ortaklık veya alacak hakkı sağlamamaktadır, belirli bir para miktarını temsil etmemektedir, sabit bir değeri yoktur ve piyasa koşullarına göre bedelleri değişiklik göstermektedir, dönemsel olarak gelir getirme gibi bir özelliği de bulunmamaktadır (Üzümcü & Yıldırım, 2022). Bu sebeplerden dolayı, kripto paraların menkul kıymet olarak değerlendirilmesi mümkün değildir (Dülger & Özkan, 2020). Menkul kıymet konusunda ise Kripto para eğer emtia ya da menkul kıymet olarak kabul edilirse mülkiyet hakkının kapsamı çerçevesinde değerlendirilebilir ve hırsızlık, yağma, mala zarar verme gibi konusu mal olan suçların da oluşmasın da suçun konusu olarak gösterilebilir (Kaplanhan, 2018). Kripto paraların kendiliğinden bir değeri olmaması, arz ve talebe göre değişmesi sebebiyle emtia olarak değerlendirilmesi olumsuz olarak görülebilir (Durdu, 2018).
Türk mevzuatı bakımından ise kripto para meselesi 2021 yılı 31456 sayılı resmî gazetede "Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik" düzenlemesi yayınlanmıştır. Bu düzenlemede kripto paraların mahiyeti belirlenmiş ve "dağıtık defter teknolojisi veya benzer bir teknoloji kullanılarak sanal olarak oluşturulup dijital ağlar üzerinden dağıtımı yapılan, ancak itibari para, kaydi para, elektronik para, ödeme aracı, menkul kıymet veya diğer sermaye piyasası aracı olarak nitelendirilmeyen gayri maddi varlıklar" tanımı yapılmıştır. Türk kanunlarına göre Kripto para, bu tanım ile birlikte menkul kıymet, elektronik para, emtia, itibari para olarak değerlendirilmesi mümkün değildir (Balcı & Göcen, 2017)
Kripto paranın Ceza hukuku kapsamında hangi konumda olduğu araştırıldığında ise bu alanda çalışmaların yapılmış olduğu ancak yasal boşlukların günümüzde var olduğu görülmektedir. Kripto paralar, suçun konusu olan unsurların gizlenmesi yönüyle bir araç olarak kullanılabilir. Bu kapsamda dolandırıcılık, hırsızlık, uyuşturucu, silah ticareti gibi suçlarda kolay bir şekilde nakite çevrilebildiğinden dolayı tercih edilir (Engle, 2016). Suçlular kripto para sisteminin sunduğu kolaylıklardan faydalanarak, suç unsurları gizlemede, suçun finansmanını paraya çevirmede kullanır. Hukuki uyuşmazlık konusunda kripto paralar dava konusu olduğunda ise mahkeme tarafından bu suçlar kapsamında kripto para borsası ile işlenen suçlarda delil elde edilmesi de zorlaşmaktadır. Bir araştırmaya göre, kripto para piyasasını kullanan suçlular en çok dolandırıcılık ve hırsızlık suçunu işlemiştir ve bu suçlar dahilinde 2020 yılında 1.900.000 dolar miktarında zarar ortaya çıkarak insanlar mağdur olmuştur (Braaten, 2019).
Kara para aklama yöntemi kullanan suçlular arasında en rahat bir şekilde araç olarak görülen kripto para sistemi, illegal olarak elde edilen paraların, şüpheden uzak bir şekilde suçu gizleme amaçlı olarak nakite çevirmek için kullanılmaktadır. Suçtan kaynaklanan malvarlığı değerini aklama uygulamalarında farklı suç çeşitlerinin ortaya çıkmasını sağlamakta ve bu suçlar ile mücadelede, delillerinin ortadan kalkmasına neden olmaktadır. Terör örgütleri de amaç edindikleri fikirlerini ve eylemlerini harekete geçirmek için finansal olarak istedikleri kaynakları bu yöntemle aklamaktadırlar (Narayanan, 2016).
2021 yılı tarihinde Resmî Gazete de "Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörün Finansmanının Önlenmesine Dair Tedbirler Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik" yayımlanmış ve bu yönetmelikle birlikte kripto para varlıkları da suç kapsamı içine girmiştir (Tarakcıoglu, 2021). Kripto para varlıklarının suçta kullanılması sert ve katı kurallar çerçevesinde önlenebilir niteliktedir ancak her ne kadar kripto para siteminin yasal bir şekilde kullanımı kanun maddeleriyle tanımlansa da yasadışı kullanımınınım çok fazla engellemeyeceği söylenebilir (Brito, 2013).
Dünya üzerinde yapılan kripto para düzenlemelerinde ilk olarak Japonya akla gelmektedir. Bunun nedeni kripto varlıkları tanımlayan ilk ülke olması ve ödeme aracı olarak Bitcoin'i kabul etmesidir. 2016 yılında kripto para varlıkları ile ilgili çalışmalar yapılmış ve 2017 yılında ise bu varlıkların ödeme aracı olarak kullanılması yönündeki yasayı yürürlüğe koymuştur (Durdu, 2018).
ABD'de kripto paralara yönelik federal düzeyde bir yasa bulunmamaktadır ancak eyalet düzeyinde uygulamalar mevcuttur. Illinois eyaletinin Blockchain Technology Act adlı yasa çıkarması ve blokzincire dayalı sözleşmeleri hukuki boyutta ele alması, Wyoming eyaletinin ise Utility Token Bill adlı yasa çalışması ile kripto varlıkları liberal bir yaklaşımla değerlendirmesi örnek olarak gösterilebilir (Aytekin & Arslan, 2021).
To view the full article, click here.
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.
