Giriş

Türk hukukunda finansal kiralamaya (financial leasing) ilişkin daha önce ayrı bir mevzuat mevcut değilken, 1985 yılında 3226 sayılı Finansal Kiralama Kanunu'nun kabul edilmesiyle yasal zemin meydana getirilmiştir. Daha sonra ise bu kanun mülga edilmiş ve 6361 sayılı Finansal Kiralama, Faktoring, Finansman ve Tasarruf Finansman Şirketleri Kanunu ("FFFK") kabul edilmiştir.

Finansal kiralamanın yurt dışından yapılacak olması halinde FFFK madde 21 uyarınca Finansal Kurumlar Birliği tarafından ("Birlik") belirlenen esaslar da dikkate alınmalıdır.

I. Finansal Kiralamanın Tanımı ve Operasyonel Kiralamadan Farkı

FFFK 3/1/ç 'de finansal kiralamanın tanımı verilmiştir. İlgili hükme göre finansal kiralama; bir finansal kiralama sözleşmesine dayalı olmak koşuluyla, kiralayan tarafından finansman sağlamaya yönelik olarak bir malın mülkiyetinin kira süresi sonunda kiracıya devredilmesi; kiracıya kira süresi sonunda malın rayiç bedelinden düşük bir bedelle satın alma hakkı tanınması; kiralama süresinin malın ekonomik ömrünün yüzde sekseninden daha büyük bir bölümünü kapsaması veya finansal kiralama sözleşmesine göre yapılacak kira ödemelerinin bugünkü değerlerinin toplamının malın rayiç bedelinin yüzde doksanından daha büyük bir değeri oluşturması hallerinden herhangi birini sağlayan kiralama işlemidir.

FFFK madde 18'de finansal kiralama sözleşmesinin tanımı yer almaktadır. İlgili hükme göre finansal kiralama sözleşmesi; kiralayanın finansal kiralama amacıyla, kiracının talebi ve seçimi üzerine üçüncü bir kişiden veya bizzat kiracıdan satın aldığı veya başka suretle temin ettiği veya daha önce mülkiyetine geçirmiş bulunduğu bir malın zilyetliğini, her türlü faydayı sağlamak üzere kira bedeli karşılığında, kiracıya bırakmasını öngören sözleşmedir.

Finansal kiralamanın operasyonel kiralamadan temel farkı finansal kiralamanın amacının finansman sağlamak olması ve sözleşmenin sonunda malın kiracıya geçmesine karar verilmiş olması, kiracıya malı satın alma hakkı tanınmış olması, kiralama süresinin malın ekonomik ömrünün yüzde sekseninden daha büyük bir bölümünü kapsaması veya finansal kiralama sözleşmesine göre yapılacak kira ödemelerinin bugünkü değerlerinin toplamının malın rayiç bedelinin yüzde doksanından daha büyük bir değeri oluşturması hallerinden birinin mevcut olmasıdır.

II. Sözleşmede Bulunması Gereken Unsurlar ve Sözleşmenin Şekli

Finansal kiralama sözleşmesinde bulunması zorunlu olan bazı unsurlar söz konusudur.

Öncelikle sözleşmeye konu bir mal bulunmalıdır. Bu mal 6361 sayılı kanunun yasaklamış olduğu malların haricinde herhangi bir taşınır veya taşınmaz mal olabilir.

Ayrıca sözleşme kapsamında bir bedel kararlaştırılmış olunmalıdır. Mevzuatta bedelin miktarına ilişkin bir sınırlama getirilmemiştir.

Sözleşmede bir kiracı ve bir kiraya veren bulunmalıdır. Kiracı herhangi bir kişi olabilirken kiraya veren bir finansal kiralama şirketi olmalıdır. FFFK madde 5'te finansal kiralama şirketinin kurulabilmesi için gerekli şartlar yer almaktadır. Bu şirketlerin anonim şirket olarak kurulmuş olmaları gereklidir.

Sözleşmede, kiracının ve kiraya verenin bir önceki bölümde açıklanmış olan finansal kiralama ilişkisinin gerektirdiği hususlara uygun bir irade beyanının yer alması gerekmektedir.

Bu sözleşme türü için bazı şekil şartları öngörülmüştür. FFFK madde 22 uyarınca finansal kiralama sözleşmesi, yazılı veya uzaktan iletişim araçlarının kullanılması suretiyle Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulunun ("Kurul") yazılı şeklin yerine geçebileceğini belirlediği ve bir bilişim veya elektronik haberleşme cihazı üzerinden gerçekleştirilecek şekilde düzenlenir ve buna ilişkin usul ve esaslar Kurul tarafından belirlenir. Fakat yurt dışından yapılan finansal kiralama sözleşmelerinin geçerlilik şartları, Finansal Kiralama İşlemlerine İlişkin Sözleşmelerin Tesciline Dair Genelge ("Genelge") madde 4 uyarınca belirlenmiştir. Söz konusu maddeye göre yurt dışından finansal kiralama işlemlerinde, ortalama yıllık kira toplamının 100.000 ABD Dolarından fazla olması şartıyla; hava aracı, gemi, tıbbi cihaz ve yüksek teknoloji ürünü olan mallara ilişkin sözleşmelerin noter huzurunda yapılması gerekir.

III. Finansal Kiralama Sözleşmesine İlişkin Yapılan Tescil veya Şerh

Sözleşmenin tesciline veya şerh edilmesine ilişkin hususlar FFFK madde 22/1'de düzenlenmiştir. İlgili hükme göre; taşınmaz mallara ilişkin sözleşmeler taşınmazın bulunduğu tapu kütüğünün şerhler hanesine kaydedilir. Kendilerine mahsus özel sicili bulunan taşınır mallara dair sözleşmeler ise bu malların kayıtlı oldukları sicile tescil olunur ve kiralayan tarafından ayrıca Birlik'e bildirilir.

Yurt dışından yapılacak finansal kiralama sözleşmelerin tesciline ilişkin olarak, Genelge madde 4'te sözleşmelerin tescili ile alakalı esaslar düzenlenmiştir. Söz konusu maddeye göre, finansal kiralama işlemlerinde, ortalama yıllık kira toplamının 100.000 ABD Dolarından fazla olması şartıyla; hava aracı, gemi, tıbbi cihaz ve yüksek teknoloji ürünü olan mallara ilişkin sözleşmeler Birlik tarafından tescil edilecektir.

Bu tür sözleşmelerin tescilinin veya şerhinin; kurucu etkiye mi yoksa açıklayıcı etkiye mi sahip olduğu konusunda doktrinde görüş birliğine varılamamıştır. Baskın görüş tescil veya şerhin kurucu etkiye sahip olduğudur.

IV. Sözleşmenin Sona Ermesi ve Malın Satın Alınmasının Zorunlu Olup Olmaması

Sözleşmenin sona ermesi FFFK madde 30'da düzenlenmiştir. Söz konusu maddeye göre; sözleşmede aksi kararlaştırılmadıkça sözleşme, sözleşme süresinin dolması, kiracının iflası, ölümü veya fiil ehliyetini kaybetmesi hallerinde kendiliğinden sona erer.

Aynı madde uyarınca; kiracının tasfiye sürecine girmesi veya tasfiyeye girmeksizin finansal kiralama konusu malın tahsis edildiği işletmesini tasfiye etmesi halinde kiracının talebi üzerine sözleşmede aksine hüküm yoksa sözleşme, süresinden önce feshedilebilir.

Yine aynı madde uyarınca; sözleşmenin taraflarından her biri sürenin bitiminden en az üç ay önce bildirmek kaydıyla, mevcut veya yeni şartlar ile sözleşmenin uzatılmasını talep edebilir.

Sonuç

Türk hukukunda finansal kiralamaya ilişkin daha önce ayrı bir mevzuat mevcut değilken, 1985 yılında 3226 sayılı Finansal Kiralama Kanunu'nun kabul edilmesiyle yasal zemin meydana getirilmiştir. Daha sonra ise bu kanun mülga edilmiş ve FFFK kabul edilmiştir.

Günümüzde pek çok ticari kuruluş çeşitli nedenlerle finansal kiralama faaliyeti gerçekleştirmektedir. Bu kiralama tipine ilişkin olarak bazı özel kurallar getirilmiştir. Bu yazı kapsamında; finansal kiralama kavramı ve finansal kiralamanın operasyonel kiralamadan farkı, finansal kiralama sözleşmelerine ilişkin şekil şartları, finansal kiralamaya ilişkin yapılacak şerh veya tescile ilişkin hususlar ve finansal kiralama sözleşmesinin sona erme halleri incelenmiştir.

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.