Bilgi alma hakkı anonim şirketlerde hesap verebilir ve şeffaf bir yapının kurulmasına yardımcı olur. Anonim şirketlerde bilgi alma ve inceleme hakkı hem pay sahiplerinin hem de yönetim kurulu üyelerinin en temel haklarından biri olup vazgeçilmez ve devredilemez nitelikteki hakları arasındadır. Her yönetim kurulu üyesi şirketin tüm iş ve işlemleri hakkında bilgi isteme ve inceleme hakkına sahiptir. Bu kapsamda yönetim kurulu üyesi incelemek üzere şirketten herhangi bir defter kaydı, sözleşme istemesi halinde bu hakkı reddedilemez niteliktedir. Aynı şekilde her bir pay sahibi de şirketin mali durumu, yönetim mekanizması ve ileriye dönük işlemleri ile ilgili bilgi alma ve inceleme hakkına sahiptir.

Anonim şirketlerde bilgi edinme ve inceleme hakkı 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu'nun ("TTK") 392. maddesinde şirket yönetim kurulu üyeleri bakımından, aynı kanunun 437. maddesinde şirket pay sahipleri bakımından ayrı ayrı düzenlenmiştir.

A. ANONİM ŞİRKETLERDE YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN BİLGİ ALMA VE İNCELEME HAKKI

TTK 392. maddesi gereğince anonim şirketlerde her yönetim kurulu üyesi şirketin tüm iş ve işlemleri hakkında bilgi isteyebilir, soru sorabilir, inceleme yapabilir.

Bu kapsamda her yönetim kurulu üyesi şirkete ait herhangi bir defter, defter kaydı, sözleşme, yazışma veya belgenin yönetim kuruluna getirilmesini talep etme hakkına sahip olduğu gibi; yönetim kurulu toplantıları dışında da yönetim kurulu başkanının izniyle, şirket yönetimiyle görevlendirilen kişilerden, işlerin gidişi ve belirli münferit işler hakkında bilgi alma ve görevinin yerine getirilebilmesi için gerekliyse, yönetim kurulu başkanından, şirket defterlerinin ve dosyalarının incelemesine sunulmasını talep etme hakkına sahiptir. Şayet yönetim kurulu başkanı yönetim kurulu üyesinin bu talebini reddeder ise TTK'nın 392. maddesinin 4. fıkrası gereğince söz konusu talep 2 (iki) gün içerisinde yönetim kurulunun karara varması için gündeme getirilir. Bu halde dahi yönetim kurulunun toplanmaması veya bu istemin reddi halinde, bilgi alma hakkının kullanmak isteyen yönetim kurulu üyesinin şirketin merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesine başvurarak bu hakkını kullanması gerekmektedir. 1

Yönetim kurulu üyesinin bilgi alma ve inceleme hakkı kanun gereği emredici düzenlemelerden olup, yönetim kurulu üyesinin bu hakları hiçbir şekilde engellenemez, kısıtlanamaz ve kaldırılamaz niteliktedir. Diğer bir ifade ile esas sözleşme gereği veyahut yönetim kurulu kararı ile, üyelerin bilgi alma ve inceleme hakları genişletebilir fakat azaltılamaz ve kısıtlanamaz.

B. ANONİM ŞİRKET ORTAKLARININ BİLGİ ALMA VE İNCELEME HAKKI

Anonim şirketlerde pay sahipleri, şirket nezdindeki sermayelerinden ve pay oranlarından bağımsız olarak, şirkete yaptıkları yatırımla ilgili olarak doğru kararı verebilmeleri için şirketin ekonomik durumu ve faaliyetleri ile ilgili bilgi sahibi olma hakkını haizdir. Dolayısıyla pay sahipleri, TTK'nın 437. maddesi gereğince şirkete ait finansal tablolar, faaliyet raporları başta olmak üzere denetim raporlarını, kar dağıtım önerilerini genel kurul toplantısından en az 15 (onbeş) gün önceden inceleme hakkına sahiptir. Ayrıca her pay sahibi, gideri şirkete ait olmak üzere gelir tablosuyla bilançonun bir suretini isteyeme hakkına sahiptir.

Madde gerekçesinde de ifade edildiği üzere "Pay sahibine çağdaş ölçülerle örtüşen ve kamuyu aydınlatma, kurumsal denetim ve dürüst hesap verme ilkelerine göre düzenlenmiş bulunan kapsamlı bir bilgi alma ve inceleme hakkı tanınmıştır."

Pay sahipleri bu düzenleme ile birlikte önceki yılların ve içerisinde bulunulan yılın finansal tablolarını karşılaştırmalı olarak inceleyerek şirket gidişatı hakkında fikir beyan edebileceklerdir. Şayet ortaklar şirket gidişatının olumsuz olduğu kanaatine varır ise, yönetim kurulunu görevden alarak şirketin kötü gidişatının önüne geçebileceklerdir.

TTK kapsamında anonim şirketlerde pay sahiplerinin bilgi alma ve inceleme hakkı; pay sahipliğinden doğan diğer hakları aktif ve etkin bir şekilde kullanabilmeleri adına genel kurul öncesinde, genel kurul esnasında ve genel kurul sonrasında olmak üzere 3 (üç) farklı şekilde düzenlenmiştir.

1- Genel Kuruldan Önce İnceleme Hakkı

TTK'nın 437. maddesi gereğince anonim şirketlerde pay sahipleri şirkete ait finansal tablolar, faaliyet raporları başta olmak üzere denetim raporlarını genel kurul toplantı tarihinden en az 15 (onbeş) gün önceden fiziken inceleme hakkına sahiptir. Bunun yanı sora finansal tablo ve konsolide tablolar 1 (bir) yıl süre ile pay sahiplerinin bilgi alabilmeleri adına aktif bir şekilde açık tutulur. Her bir pay sahibinin bu kapsamda gideri şirketten karşılanmak şartıyla bilançoların bir suretini isteyebilme hakları bulunmaktadır.

2- Genel Kurulda Bilgi Alma Hakkı

Pay sahibinin aktif anlamda bilgi alma hakkı ise TTK 437/II'de karşımıza çıkmaktadır. Her pay sahibi genel kurulda, şirket işleyişi bakımından yönetim kurulundan, denetim yapılma şekli bakımından ise denetçilerden bilgi verilmesini isteme hakkı bulunmaktadır.

Hakkın bu şekilde kullanımı halinde, pay sahibi sadece finansal tablolar ve raporlar hakkında değil, şirketin stratejisi hakkında da bilgi edinilebileceğinden daha tatminkâr sonuçlara ulaşması mümkündür.

3- Genel Kuruldan Sonra İnceleme Hakkı

Pay sahiplerine genel kurul dışında da anonim şirketlerin ticari defterleriyle birlikte iç yazışmalarını inceleme hakkı tanınmıştır. Bu hakkın kullanabilmenin ön şartı pay sahibinin genel kurul esnasında tatmin edici bir cevap alamamış olmasıdır. Kanun koyucu genel kuruldan sonra inceleme hakkına ayrıca bir sınırlama öngörmüştür. Şöyle ki; TTK'nın 437/IV. maddesi kapsamında; pay sahibinin şirketin ticari defterlerini ve yazışmalarının incelenmesi genel kurulun açık onayına veya şirketin yönetim kurulunca bu hususta bir karar tanzim edilmesi gerekmektedir. Gerekli iznin alınması veya kararın oluşturulması halinde inceleme uzman vasıtasıyla da yapılabilmektedir.

C. BİLGİ ALMA HAKKININ SINIRI

TTK 437/III. maddesi ile bilgi alma hakkının sınırı belirlenmiştir. Bu kapsamda pay sahibinin talebi, sadece istenilen bilgi verildiği takdirde şirket sırlarının açıklanacağı veya korunması gereken diğer şirket menfaatlerinin tehlikeye girebileceği gerekçesi ile reddedilebilecektir.

Kanun hükmünden de açıkça anlaşıldığı üzere pay sahibinin şirket sırlarını öğrenmek hususunda bir hakka sahip değildir. Ancak, pay sahibi talebinin haksız olarak reddedildiğini düşünüyorsa bu doğrultuda şirketin bağlı bulunduğu asliye ticaret mahkemesine başvurma hakkını kullanabilmesi mümkündür.

D. SONUÇ OLARAK

TTK uyarınca bilgi alma ve inceleme hakkı pay sahiplerinin ve yönetim kurulu üyelerinin vazgeçilmez hakları arasında sayılmaktadır. Anonim şirketlerde bilgi alma ve inceleme hakkı yönetim kurulu üyeleri ve pay sahipleri açısından önemli farklılıklar bulunmaktadır. En önemli farklılıklardan biri, yönetim kurulu üyelerinin şirketten bilgi alma hakkını kullanmaları herhangi bir sınırlamaya tabi tutulmaz iken, pay sahiplerinin bilgi alma hakkı şirketin ticari sırlarının, menfaatlerinin tehlikeye girmesi durumlarıyla sınırlandırılmıştır. Zira yönetim kurulu üyeleri şirketin doğrudan dışarıya karşı temsiline ilişkin hareket etme ve söz hakkında bulunma yetisine sahip olduğu için, bu hususta yönetim kurulu üyelerine daha serbest bir inceleme ve bilgi alma hakkı tanınmıştır.

İşbu Bilgi Notu, sizlere bilgi ve faydalı olması amacı ile güncel mevzuat hükümleri çerçevesinde tavsiye maksadında hazırlanmış olup, bilgi için bizler ile her zaman iletişime geçebilirsiniz.

1MADDE 392-

(4) Başkan bir üyenin, üçüncü fıkrada öngörülen bilgi alma, soru sorma ve inceleme yapma istemini reddederse, konu iki gün içinde yönetim kuruluna getirilir. Kurulun toplanmaması veya bu istemi reddetmesi hâlinde üye, şirketin merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesine başvurabilir. Mahkeme istemi dosya üzerinden inceleyip karara bağlayabilir, mahkemenin kararı kesindir

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.