Sermayenin artırılması sonucu çıkarılacak yeni paylardan ortaklık sermayesindeki paylarıyla orantılı olarak alma hususunda hâlihazır pay sahiplerine tanınan öncelik hakkına rüçhan hakkı denir. Rüçhan hakkının tanımı, kullanılma koşulları ve sınırlandırılması 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu'nun ("TTK") 461. maddesinde düzenlenmiştir. Maddeye göre rüçhan hakkının kullanılabilmesinin esasları yönetim kurulu tarafından alınacak bir karar ile belirlenir ve bu kararda pay sahiplerine en az 15 gün süre verilir.   Pay sahiplerine bu hakkın tanınmasının nedeni ortaklıkta sahip oldukları pay sahipliği haklarının ve ellerindeki payların hâlihazırdaki değerinin sermaye artırımı nedeniyle aşınmasına karşı korunabilmesini sağlamaktır.

Pay sahibinin rüçhan hakkı ancak haklı sebepler bulunduğu takdirde ve en az sermayenin yüzde altmışının olumlu oyunu içeren bir genel kurul kararı ile sınırlandırılabilir veya kaldırılabilir. Görüldüğü üzere kanun rüçhan hakkının sınırlandırılması ve kaldırılmasına istisnai hallerde izin vermiş ve ayrıca pay sahipliğini koruyan dört ilkeye yer vermiştir:

  1. Kanun, rüçhan hakkının esas sözleşme ile sınırlandırılması ve kaldırılmasına izin vermemektedir.
  2. Bu hak ancak haklı sebeplerin varlığı halinde kaldırılabilir veya sınırlandırılabilir. Kanunda halka arz, işletmelerin, işletme kısımlarının, iştiraklerin devralınması ve işçilerin şirkete katılmaları haklı sebepler olarak gösterilmiştir. Ancak kanunda yer alan "özellikle" sözcüğünden sayılan haklı nedenlerin sınırlayıcı olmayıp örnek niteliğinde olduğu anlaşılmaktadır. Şirketin finansal menfaatleri, ödeme dar boğazından kurtulma, teknoloji alımı gibi sebepleri de haklı sebep olarak nitelendirmek mümkündür.
  3. Hakkın sınırlandırılması veya kaldırılmasından pay sahibi olsun olmasın hiç kimse haklı görülemeyecek şekilde yararlandırılmaz ve kayba uğratılamaz. Söz konusu kuralla bazı pay sahiplerinin aleyhine yapılan grup içi yapısal değişikliklerin ve pay oranlarının önemli ölçüde değiştirilmesinin önlenmesi amaçlanmıştır.
  4. Sermayenin yüzde altmışının olumlu oyunu arayan ağırlaştırılmış nisap ise önleyici niteliği ile bir azlık hakkı oluşturmaktadır. Hükümde hem toplantı hem de karar yeter sayıları esas sermayenin en az yüzde altmışı olarak belirlenmiştir. Burada aranan nisap sermaye artırımı kararı için aranan nisaptan daha ağırdır. 

TTK'da hakim olan ilkelerden şeffaflık ilkesinin bir gereği olarak da kanun, yönetim kuruluna rüçhan hakkının sınırlandırılmasının veya kaldırılmasının gerekçelerini, yeni payların primli veya primsiz çıkarılmasının sebeplerini, primli ise primin nasıl hesaplandığını bir rapor ile açıklama ve bu raporu ticaret siciline tescil ve Türkiye Ticaret Sicil Gazetesi'nde ilan ettirme yükümlülüğü getirmiştir.

Rüçhan hakkının sınırlanmasına veya kaldırılmasına dair kararın geçerli olabilmesi için kanuna, ana sözleşmeye, dürüstlük kuralına, eşitlik ilkesine ve hakların başkalarına zarar vermeyecek veya en az zarar verecek şekilde kullanılması ilkesi ile hiç kimsenin haklı görülmeyecek şekilde yararlandırılmaması veya kayba uğratılmaması ilkesine aykırı olmaması gerekir. Örneğin haklı ve geçerli nedenlere dayanmayan, ortaklığın herhangi bir yararı bulunmayan veya doğrudan ya da dolaylı zararına olan, başkalarına verilecek yeni paylar için uygun olmayan satış fiyatı belirleyen sınırlama kararları dürüstlük kuralına; pay sahipleri arasında haklı ve geçerli bir nedene dayanmayan ayrıcalıklara veya bir kısım pay sahiplerinin kayırılmasına ya da zarara uğramasına yol açan sınırlama kararları eşitlik ilkesine ve yeni pay alma hakkının belli bir miktarın altında kullanılmamasına dair sınırlama kararı da hakların başkalarına zarar vermeyecek veya en az zarar verecek şekilde kullanılması ilkesine aykırı ve iptal edilebilir nitelikte kararlardır.1

Footnote

1. Prof.Dr.Erdoğan Moroğlu, Anonim Ortaklıklarda Sermaye Artırımı, XII Levha Yayınları 2015 s.181

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.