Platform sahipleri, (iş modeline göre değişkenlik göstermekle birlikte) genel olarak kendilerinin aracı konumunda, platform aracılığı ile çalışan/iş görenlerin serbest çalışan “freelance” olduğunu iddia etmekte, buna karşın platform aracılığı ile çalışan/iş görenler ise işçi gibi çalıştıklarını, işçi sayılmaları gerektiğini ifade etmektedir. Günümüzdeki mevzuat hükümleri dikkate alındığında buna ilişkin tek seferde net bir cevap vermek olanaklı değildir.

6098 sayılı Türk Borçlar Kanunun 393. maddesi ile 4857 sayılı İş Kanunun 8. maddesinde, iş sözleşmesi, işçinin bağımlı olarak iş görmeyi, işverenin ise ücret ödemeyi üstlendiği sözleşme” olarak tanımlanmıştır. Bu tanım çerçevesinde, iş sözleşmesini kurulabilmesi için, işçinin işverene bağımlılığı aranan bir unsur olup, aynı zamanda diğer iş görme sözleşmelerinden ayıran bir kriterdir.

İlk bakışta, platforma iş görenlerin “işi seçip seçmeme özgürlüğü” bulunduğundan bahisle bağımlılık unsuru oluşmadığı ve bu sebeple iş görenlerin bağımsız çalışan olarak değerlendirilmesi gerektiği sonucuna ulaşmak mümkün ise de, günümüzdeki teknolojik gelişmeler ve platformlardaki yeni iş modelleri dikkate alındığında platform çalışanlarının bağımsız olamayacağı görülmektedir. Zaten, günümüzdeki çoğu dijital platform, çalışanlarını/iş görenlerini (işçi-işveren ilişkisindeki gibi) denetlenmekte, emir ve talimatlar verilmekte ve dijital platformun sahip olduğu (derecelendirme/puanlama) sistemleri ile iş görenlerin platforma sürekli hizmet etmesi sağlanmaktadır.  

Nitekim, Alman Federal İş Mahkemesinin Aralık 2020'de vermiş olduğu bir kararında1, platform çalışanının işi/görevi seçme özgürlüğü olsa dahi,  çevrimiçi platformun organizasyon yapısı ve puan/derecelendirme sisteminin yapılan iş sayısıyla ilişkili olması, bu sebeple çalışanın görevleri kabul etmeye teşvik edildiği, çevrimiçi platformun, çalışanın faaliyetlerini yer, zaman ve içerik açısından kontrol edildiği gibi gerekçelerle platforma iş görenin, platformun kontrolü altında ve talimatlarına bağlı bir çalışanı (işçisi) olduğu kanaatine ulaşılmıştır.

Yine, İngiliz Yüksek Mahkemesinin (Supreme Court) Şubat 2021'de vermiş olduğu kararında da2, ücretin Uber tarafından belirlendiği, sürücünün daha fazla ücret almasına izin verilmediği, sürücünün yolculuk istediğini reddetmesi halinde yeni iş almasının zorlaştırıldığı/engellendiği, bu sebeple sürücünün işi seçip seçmeme özgürlüğünün Uber tarafından kısıtlandığı, sürücülerin hizmet sunma şekli üzerinde Uber'in kontrol mekanizması bulunması gibi hususlar dikkate alınarak Uber ile sürücüsünün arasındaki ilişkinin iş sözleşmesi olduğu kanaatine ulaşılmıştır.

Fransız Temyiz Mahkemesi de3, dijital platform tarafından organize edilen bir taşıma hizmetinde,  sürücünün fiyatları serbestçe belirleyemediği, taşıma hizmet koşulları ve yol güzergahının platformca belirlendiği, sürücünün özgür seçim hakkını tanınmadığı, üç ret talebinden sonra sürücünün hizmet sunma imkanına sınırlamaların getirilmesi gibi benzer gerekçelerle dijital platforma iş gören sürücülerin işçi olması gerektiğine karar verilmiştir.

Son olarak, Hollanda Mahkemesince4,  yemek dağıtım hizmeti sunan bir platforma hizmet sunan sürücülerin, işi seçme özgürlüğüne sahip olmasının işçi olarak nitelendirmesini etkilemeyeceği, sürücülerin hizmet bedelini kendilerinin belirleyememesi gibi gerekçelerle söz konusu ilişkinin işçi-işveren ilişkisi olduğu ifade edilmiştir.

Yukarıda ifade edilen yargı kararlarından çıkarılan sonuçlar çerçevesinde, dijital platform ile platforma iş görenlerin arasındaki hukuki ilişkinin belirlenmesinde; i) tarafların ilişki içerisindeki hak ve borçları, ii) ifa edilen işin niteliği, iii) dijital platformun sahip olduğu sistem/iş modeli, iv) platformun iş gören üzerindeki kontrol mekanizmaları gibi bir dizi hususların dikkate alınması gerekmektedir. Güncel Türk Yargı kararlarında, zaten işçi ile işveren arasındaki akdedilen sözleşme hükümleri dikkate alınarak, ifa edilen işin mahiyeti çerçevesinde, taraf borçlarının tespiti ile işçinin işverenin emri ve talimatları altında çalışıp çalışmadığı gibi hususlarının irdelenmesi neticesinde iş ilişkisinin var olup olmadığına karar verilmektedir.

Footnotes

1 Karara ilişkin Basın Özeti: https://juris.bundesarbeitsgericht.de/cgi-bin/rechtsprechung/document.py?Gericht=bag&Art=pm&Datum=2020&nr=24710&pos=1&anz=44&titel=Arbeitnehmereigenschaft_von_%84Crowdworkern%93

2 Kararın tam metni : https://www.supremecourt.uk/cases/docs/uksc-2019-0029-judgment.pdf

3 Karar Özeti : https://www.courdecassation.fr/jurisprudence_2/chambre_sociale_576/374_4_44522.html

4 Karar Hakkında ilgili Haber : http://www.citylogistics.info/business/court-dutch-deliveroo-drivers-are-not-self-employed/

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.