Uluslararası hukuk kuralları çerçevesinde yabancılar Türkiye'de çalışma hakkına sahiptir.1 Türk Anayasası'nda yer alan temel haklardan yabancıların yararlanması milletlararası hukuka uygun olarak ve kanunlarla getirilen birtakım sınırlamalara tabidir. Bu bültende yabancıların Türkiye'de çalışma hakkından yararlanabilmesi için gerekli şartlar, izlemesi gereken prosedür, gerekli başvuru ve evraklar, çalışma izni alması gereken ve gerekmeyen yabancılar gibi konuyla ilgili en çok merak edilenleri aktaracağız.

1. Yabancıların Çalışma Hakkı Hangi Sınırlamalara Tabidir?

Yabancıların Türkiye'de çalışmasıyla ilgili genel kurallar 6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu'nda düzenlenmiştir. Bu kanuna göre yabancıların Türkiye'de çalışması yetkili makamdan çalışma izni alması şartına bağlıdır.2 Çalışma iznini alan veya çalışma izninden kanunlarla muaf tutulan kişiler Türkiye'de çalışabilir ve çalışma hakkıyla bağlantılı sosyal güvenlik haklarından faydalanabilir.

  • Gerekli çalışma iznini almadan bir yabancı Türkiye'de çalışamaz; çalıştırılması yasaktır ve idari para cezasına tabidir.3
  • Bazı sektör ve mesleklerde yabancıların çalışmasına izin verilmez.4

2. Çalışma İzni Verme Yetkisi Hangi Makama Aittir?

Çalışma izni başvuru sürecinde yetkili makam Aile, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı'dır.5

3. Çalışma İzni Türleri Nelerdir?6

  • Süreli Çalışma İzni: Uluslararası İşgücü Kanununa göre çalışma izin başvurusu olumlu değerlendirilen yabancıya, ilk başvuruda en çok bir yıl süreli çalışma izni verilir. Yabancı almış olduğu süreli çalışma izniyle, gerçek veya tüzel kişiye ya da kamu kurum veya kuruluşuna ait belirli bir iş yerinde veya bunların aynı işkolundaki işyerlerinde belirli bir işte çalışabilir. Yabancının aynı işveren yanında çalışma iznini uzatma başvurusu yapması ve olumlu sonuçlanması halinde ilk uzatma süresi en çok 2 yıl; sonraki uzatma başvurularında en çok 3 yıl olur.
  • Süresiz Çalışma İzni: Türkiye'de uzun dönem ikamet izni veya en az sekiz yıl çalışma izni olan yabancılar süresiz çalışma iznine başvurabilir. Ancak, yabancının başvuru şartlarını taşıması tek başına yeterli değildir. Süresiz çalışma izni verip vermemek konusunda Bakanlık takdir yetkisine sahiptir. Süresiz çalışma iznine sahip olan yabancı uzun dönem ikamet iznine sahip olan birinin yararlandığı tüm haklardan faydalanabilir.
  • Bağımsız Çalışma İzni: Profesyonel meslek mensubu yabancılara, diğer kanunlarda belirtilen özel şartların sağlanması şartıyla bağımsız çalışma izni verilebilir.
  • Turkuvaz Kart: Bilim ve teknolojiye katkısı, eğitimi, mesleki deneyimi, yabancı şirket ortağı ise sermaye payı gibi nedenlerle Türkiye'deki faaliyetinin veya yatırımının ülke ekonomisine ve istihdama olumlu yöndeki katkısı sayesinde Bakanlıkça belirlenen usul ve esaslara göre başvurusu uygun görülen yabancılara Turkuaz Kart verilir.

4. Çalışma İzni Başvurusu Nasıl Yapılır?

Çalışma izni başvuruları yurtdışından veya yurtiçinden olmak üzere iki şekilde yapılabilmektedir. Asıl kabul edilen yurtdışından başvuru yapılmasıdır.

Yurtiçinden başvuru yapılabilmesi için yabancının geçerliliği devam eden en az 6 ay süreli oturma izni olması gerekir.

DİKKAT:Çalışma izninin Türk hukukunda çoğunlukla oturma izni hakkını da sağladığı7 düşünüldüğünde, yapılacak bürokratik işlem sayısını arttırmamak için başvurunun yurtdışından yapılması duruma göre daha avantajlı olabilmektedir. Ancak Türkiye'de vekaletle yetkilendireceğiniz kişi aracılığıyla önce kısa dönem ikamet izni alarak ardından Türkiye'den çalışma izni başvurusu yaparak da vekalet yoluyla tüm başvuruların yürütülmesi bir kolaylıktır. Bu konudaki avantaj durumu sektör veya yabancı yatırımcı vasfınıza göre değişiklik göstereceği için, uzman ekibimizden sizin için en pratik ve avantajlı yolu tespit ederek sizi bilgilendirmeleri konusunda yardım isteyebilirsiniz.

Yurtdışından yapılacak çalışma izni başvurularını Türk dış temsilcilikleri ve Bakanlık elektronik ortamda takip eder. Yabancının yapması gereken, vatandaşı olduğu veya yasal olarak bulunduğu ülkedeki Türk konsolosluklarına iş sözleşmesi, atama yazısı veya şirket ortaklığını gösteren belgelerla başvurmaktır. Türkiye'deki işverenin, yabancının başvurduğu dış temsilcilik tarafından kendisine verilen referans numarası ile online sistem üzerinden çalışma izni başvurusunu yapması mümkündür. İşverenin temsilciliklere yapılan başvuru tarihini takip eden on işgünü içerisinde, elektronik başvuruyu yapması ve gerekli bilgi ve belgeleri Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığına şahsen veya posta ile ulaştırması gerekir.8

Yurtiçinden yapılacak başvuruların elektronik ortamda yapılması imkanı vardır. Müracaat tarihinde geçerli en az altı ay süreli oturma izni bulunan yabancılar veya bunların işverenleri çalışma izni başvurusunda bulunabilirler. Başvuru için gerekli belgelerin yapılan elektronik başvuruyu takip eden altı işgünü içinde Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığına şahsen veya posta ile ulaştırılması gerekmektedir.

5. Çalışma İzni Başvurusu İçin Gerekli Evraklar Nelerdir?9

Çalışma izni başvurusunda gerekli belgeler başvuranın işveren kurum olmasına veya yabancı kişi olmasına göre farklılık gösterir. Bu belgelerin bir kısmı elektronik başvuru sırasında taratılarak sadece elektronik ortamda gönderilir. Bazı belgelerin ise ıslak imzalı nüshalarının Bakanlığa ayrıca teslim edilmesi gerekir. Aşağıda bu konuya dair detaylı bilgiler sunulmuştur;

1. Yabancı İşveren Kurumdan İstenen Belgeler

Yabancı işveren kurumdan istenen aşağıdaki belgelerin sadece elektronik başvuru esnasında taranarak online iletilmesi yeterlidir.

  • Kuruluşun en son sermaye ve ortaklık yapısını gösteren Türkiye Ticaret Sicil Gazetesi
  • Son yıla ait, vergi dairesi veya yeminli mali müşavir onaylı bilanço ve kâr/zarar tablosu
  • İş yerinin Özellik Arz Eden Doğrudan Yabancı Yatırımlar kapsamında olduğunu kanıtlayıcı bilgi ve belgeler
  • Kamu kurum ve kuruluşlarınca uluslararası ihale açılmış projeleri yapma hakkı kazanmış kuruluşların (konsorsiyumlar dâhil) ilgili kurum ve kuruluştan alacakları işi yüklendiklerini tevsik eden belge
  • Mühendislik, mimarlık, müteahhitlik ve danışmanlık hizmetleri kapsamında yabancı uzman istihdam edecek tüzel kişiliklerde, aynı meslekte Türk mühendis/mimar/şehir plancısı istihdam edildiğini ispata dair ücret bordrosu
  • Yabancı personeli istihdam edecek kurum ve kuruluş adına kullanıcı sıfatıyla elektronik başvuruyu yapma yetkisi bulunan kişinin noter onaylı vekâletnamesi veya kullanıcı sıfatındaki kişinin başvuruyu yapan kurum ve kuruluşta çalıştığını gösterir belge

Aşağıdaki belgelerin ise elektronik ortamda gönderilmesi yetmez; fiziken de Bakanlığa teslim edilmesi gerekir.

  • Başvuru dilekçesi: Çalışma izni talebini içeren dilekçenin elektronik ortamda yapılan başvuru sırasında taranarak iletilmesi ve ayrıca fiziken ıslak imzalı olarak işverence ilgili makama teslim edilmesi gerekir.
  • Yabancı personel başvuru formu: Elektronik ortamda doldurulacak form, çıktısı alındıktan sonra, işveren ve yabancı tarafından imzalanıp kâğıt ortamında bir nüsha olarak Bakanlığa gönderilir. İmzalı formun olmadığı hallerde taraflar arasındaki iş sözleşmesi gönderilir. Formun imzasız olması ve iş sözleşmesinin de bulunmaması halinde başvuru işleme alınmaz.

2. Yabancı Kişiden İstenen Belgeler

Yabancıdan istenen aşağıdaki belgelerin sadece elektronik başvuru esnasında taranarak online iletilmesi yeterlidir.

  • Pasaport sureti: Pasaportun Latin harfleri ile yazılı olmadığı durumlarda resmi tercümesi başvuruya eklenmelidir.
  • Mesleki hizmetler kapsamında çalışma izni talep eden yabancının Diploma veya Geçici Mezuniyet Denklik Belgesi: Yukarıdaki belgelere ek olarak, yurt dışında yükseköğrenim görmesi halinde "Yurtdışı Yüksek Öğretim Diplomaları Denklik Yönetmeliği"ne uygun olarak alacağı denklik belgesini de gönderöesi gerekir.
  • Yabancının kilit personel statüsünde olması halinde, Doğrudan Yabancı Yatırımlarda Yabancı Uyruklu Personel İstihdamı Hakkında Yönetmeliğin 10/b maddesinde öngörülen bilgi ve belgeler
  • Yurt içinden yapılacak başvurular için, müracaat tarihinde geçerli en az altı ay süreli oturma izni örneği.
  • Diploma veya geçici mezuniyet belgesi sureti: Resmi Türkçe tercümesi yapılmış ve yetkili makamlarca onaylanmış olmalıdır. DİKKAT: bu belgenin hem elektronik ortamda hem de kağıt olarak teslimi gerekir.
  • Çalışma izni talebinde bulunan yabancı geçerli oturma iznine sahip değilse, yabancının yurt dışında vatandaşı olduğu veya sürekli ikamet ettiği ülkedeki Türkiye Cumhuriyeti temsilciliklerine iş sözleşmesi veya şirket ortaklığını gösterir belge ibrazı ile çalışma izin başvurusu yapması zorunludur.
  • Özellik Arz Eden Doğrudan Yabancı Yatırımlar kriterlerinden en az birini sağlayan şirketlerde istihdam edilecek kilit personel statüsündeki yabancının Türkiye'de kanuni olarak bulunduğunun (Emniyet Müdürlüğünden alınmış yazı veya pasaportun vize ve giriş tarihini gösterir kısmının onaylı örneği ibraz edilerek) ispatlanması halinde çalışma izni başvurusu doğrudan Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığına yapılabilir. Bu kapsamda çalışma izni verilen kilit personel statüsündeki yabancıların Türkiye Cumhuriyeti dış temsilciliklerinden çalışma vizesi alarak Türkiye'ye giriş yapmaları gerekir.

6. Çalışma İzni Belgesi Alan Yabancının Ne Zaman Türkiye'ye Giriş Yapması Gerekir?

Çalışma izni alan kişinin, iznin geçerlilik tarihinden titbaren 6 ay içinde Türkiye'ye giriş yapması gerekir.10 Eğer yapmazsa çalışma izni geçerliliğini kaybeder ve yeniden başvuru işlemlerinin yapılması gerekir. Ayrıca konsolosluklardan çalışma izni alarak Türkiye'ye giriş yapan yabancıların, ülkeye giriş yaptıkları tarihi takip eden yirmi iş günü içinde Türkiye'deki Adres Kayıt Sistemi'ne kaydolmaları gerekmektedir.

7. Çalışma İzni Başvurusu Değerlendirme Süreci Ne Kadar Sürer?

İlgili mevzuata uygun şekilde yapılan çalışma izni başvuruları, belgelerin eksiksiz olması şartıyla Bakanlık tarafından en geç otuz gün içinde sonuçlandırılır. Başvurunun eksik evrak ile yapılması halinde Bakanlık başvuru, eksik evrakların tamamlanmasını başvuru sahibinden talep ederek bilgi verir. Bu halde, otuz günlük süre eksik evrakların Bakanlığa intikal ettiği tarihten itibaren başlar.11

8. Kimler Çalışma İzninden Muaftır?

Kanunlarımızda ülkeye yapacağı hizmetlerle katkı sunması beklenen ve özellikleri gereği korunmalarında yarar görülen kişiler çalışma izninden muaf tutulmuştur. Çalışma izninden muaf tutulan yabancıların Türkiye'de çalışmak için çalışma izni almalarına gerek yoktur. Ancak çalışma izni almaktan muaf da olsalar, aşağıdaki kurallara uymak ve şartları yerine getirmekle sorumludurlar;12

  • Ülkeye giriş yaptıkları tarihten itibaren en geç otuz gün içerisinde ve her durumda faaliyetlerine başlamadan önce geliş amaçlarını, ne kadar süre ile ve nerede kalacaklarına ilişkin bilgileri, görev yapacakları yer il valiliği bünyesindeki Göç İdaresi Genel Müdürlüğü'ne bildirerek oturma izni almak zorundadırlar.
  • Sosyal güvenlik ile ilgili yükümlülükleri yerine getirmek zorundadırlar.
  • Özel kanunlarda belirtilen yükümlülüklere uymakla mükelleftirler.
  • Mesleki hizmetler kapsamında olup, muafiyet hükümlerine tabi yabancı mimar, mühendis ve şehir plancılarının, hizmet sürelerinin bir ayı aşması durumunda akademik ve mesleki yeterliliğini tamamlayarak Bakanlıktan çalışma izni alması, ilgili meslek kuruluşuna geçici üye olması ve ulusal kurum ve kuruluşların uygulamalarına uyması zorunludur.

Saydığımız yükümlülüklere uymaları şartıyla, aşağıda yer verilen şartlardan en az birini taşıyan yabancının çalışma izni almasına gerek kalmadan Türkiye'de çalışabilmesi mümkündür;13

a) Türkiye'nin taraf olduğu ikili ya da çok taraflı sözleşmelerle çalışma izninden muaf tutulanların,

b) Daimi ikametgahları yurt dışında olup bilimsel, kültürel ve sanatsal faaliyetler amacıyla bir aydan az, sportif faaliyetler amacıyla dört aydan az süre ile geçici olarak Türkiye'ye gelecek yabancıların,

c) Türkiye'ye ithal edilen makine ve teçhizatın montajı, bakım ve onarımı, kullanımına ilişkin eğitiminin verilmesi veya teçhizatı teslim almak veya Türkiye'de arızalanan araçların tamiriamacıyla; Türkiye'ye giriş tarihinden itibaren bir yıl içinde toplam üç ayı geçmemek ve bu durumu ibraz edeceği belgeler ile kanıtlamak koşuluyla gelenlerin,

ç) Türkiye'den ihraç edilen ya da Türkiye'ye ithal edilen mal ve hizmetlerin kullanılmasına ilişkin eğitim amacıyla Türkiye'ye giriş tarihinden itibaren bir yıl içinde toplam üç ayı geçmemek ve bu durumu ibraz edeceği belgeler ile kanıtlamak koşuluyla Türkiye'de bulunanların,

d) Belgeli turizm işletmelerinin sınırları dışında faaliyette bulunacak fuar ve sirklerde gösteri ve benzeri görevli olarak Türkiye'ye giriş tarihinden itibaren altıayı geçmemek ve bu durumu ibraz edeceği belgeler ile kanıtlamak koşuluyla bulunanların,

e) İki yılı geçmemek ve eğitim süresiyle sınırlı olmak üzere durumunu ibraz edeceği belgeler ile kanıtlayarak üniversiteler ile kamu kurum ve kuruluşlarına bilgi ve görgülerini artırmak üzere gelen yabancıların,

f) Sosyo-kültürel ve teknolojik alanlar ile eğitim konularında altı ayı aşmayan bir sürede Türkiye'ye önemli hizmet ve katkı sağlayabilecekleri ilgili mercilerce bildirilenlerin,

g) Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programları Merkezi Başkanlığının (UlusalAjans) yürüttüğü programlar kapsamında gelecek yabancıların program süresince,

ğ) Kapsamı ve süresi konusunda Bakanlık, İçişleri ve Dışişleri Bakanlığı ile Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlığının mutabakata vardığı uluslararası stajyer öğrenci programlarıçerçevesinde staj görecek yabancıların,

h) Görev süresi sekizayı geçmemek kaydıyla Türkiye'ye gelen tur operatörü temsilcisi yabancıların,

ı) Türkiye Futbol Federasyonunca veya Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğünce talepleri uygun bulunan yabancı futbolcular ile diğer sporcu ve antrenörlerin sözleşmeleri süresince,

i) Gemiadamlarının Eğitim, Belgelendirme ve Vardiya Standartları Hakkında Uluslararası Sözleşme'nin I/10 Kuralına göre devletlerle yapılan ikili protokoller gereği, ilgili idareden "Uygunluk Onayı Belgesi" almış Türk Uluslararası Gemi Siciline kayıtlı ve kabotaj hattı dışında çalışan gemilerde görev yapan yabancı gemiadamlarının,

j) Türkiye Avrupa Birliği Mali İşbirliği Programları kapsamında yürütülen projelerde görevlendirilen yabancı uzmanların, görevleri süresince, çalışma izni almalarına gerek bulunmamaktadır.

Muafiyet süreleri uzatılamaz. Ayrıca (b), (d), (f) ve (h) bentleri kapsamındaki yabancılar, bir takvim yılı içinde muafiyet hükümlerinden sadece bir kez yararlanır.

9. Çalışma İzni Muafiyet Başvuruları Nasıl Yapılır?

Çalışma izni başvuruları da yurtiçinden ve yurtdışından olmak üzere iki şekilde yapılabilir. Yurtiçinden yapılacak başvurular Bakanlığa, yurtdışından yapılacak başvurular ise Türk dış temsilciliklerine yapılır.14

Yabancı muafiyet izni alabilmek için yukarıda saydığımız şartlardan en az birini taşıdığını belgelerle ispatlamalıdır.

Sonuç

Yabancıların çalışma izni almadan Türkiye'de çalışmaları yasaktır. Aksi takdirde işverenler idari para czealarını ve bazı masrafları ödemek zorunda kalabilirler. Kanunlarımızda bu konunun bazı suçlarla ilişkilendirilerek cezai yaptırımlara bağlandığını da hatırlatmak gerekir. bu sebeplerle Türkiye'de işçi veya işveren olarak çalışmak isteyen kişinin usulüne uygun olarak çalışma izni alması gerekmektedir. Çalışma izinleri farklı türlerde olduğu gibi, sektörlere ve yapılan yatırımlara göre farklılık göstermektedir. Biz bu bültende sadece genel kurallara değinmekle yetindik. Fakat örneğin doğrudan yabancı yatırımlar kapsamında alınacak çalışma izinleri bu usulden çok farklıdır. Bu konuda ayrıntılı bilgi için "Şirket Kurma veya Türk Şirkete Ortak Olma Yoluyla Çalışma İzni Alınması"( https://www.solmazlaw.com/yabancilarin-turkiyede-sirket-kurma-veya-turk-sirkete-ortak-olma-yoluyla-calisma-izni-almasi/); "Doğrudan Yabancı Yatırımlar ve Özellik Arz Eden Yabancı Yatırımlar Özelinde Çalışma İzinleri"( https://www.solmazlaw.com/dogrudan-yabanci-yatirimlarda-isci-ve-isveren-calisma-izinleri/) konulu bültenlerimize göz atabilirsiniz.

Her ne kadar bu bültenlerle aklınızdaki sorulara yanıt vermeye çalışsak da konunun karmaşıklığı ve teknikliği ile uygulamada yapılacak bürokratik işlemlerin çokluğu nedeniyle izahlarımız eksik kalmaya mahkumdur. Eksik belge veya yanlış başvurular zaman ve para kaybına yol açabileceğinden bu türden işlemler için uzman hukukçulardan yardım talep etmeniz sürecin sorunsuz yürütülmesinde çok önemlidir.

Ekibimizin Yabancılar Hukuku alanında uzman kadrosu size konuyla ilgili hukuki hizmet vermekten memnun olacaktır.

Saygılarımızla.

Referanslar

ERKEN, Baki, 2018, Türkiye'de Yabancıların Çalışması, Seçkin Yayıncılık, Ankara, s.80-81;

Anayasa m.49/1; İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi m.23; Uluslararası Çalışma Örgütü(ILO) Sözleşmeleri.

2 Uluslararası İşgücü Kanunu m.6/2.

3 ERKEN, a.g.e., s.105.

4 ERKEN, a.g.e., s.89-99.

5 Uluslararası İşgücü Kanunu m.3/1(b,c).

6 Erişim: (https://www.ailevecalisma.gov.tr/uigm/calisma-izni/izin-turleri/); Uluslararası İşgücü Kanunu m.10.

7 ERGİN, Hediye, 2017, Türk Hukukunda Yabancıların Çalışma İzinleri, Beta Yayıncılık, İstanbul, s.100-101.

8 Erişim: https://www.invest.gov.tr/tr/investmentguide/sayfalar/obtaining-a-work-permit.aspx.

9 Erişim: https://www.invest.gov.tr/tr/investmentguide/sayfalar/obtaining-a-work-permit.aspx.

10 Uluslararası İşgücü Kanunu m.12/2; ayrıca bkz. ERGİN, a.g.e., s.105.

11 Erişim: https://www.invest.gov.tr/tr/investmentguide/sayfalar/obtaining-a-work-permit.aspx

12 ERKEN, a.g.e., s.111-115.

13 YABANCILARIN ÇALIŞMA İZİNLERİ HAKKINDA KANUNUN UYGULAMA YÖNETMELİĞİ m.55.

14 ERKEN, a.g.e., s.113.

https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6735.pdf.

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.